5-ma'ruza: Nuklein kislotalar Ryeja

N
N
HO
OH
N
N
H
H
O
O
Лактим
Лактам
Tabiiy nuklein kislotalar tarkibida azotli asoslar laktam va amin shaklida bo`lib, bu
holat ularga sintezlanishini to`g`ri yo`nalishiga sababchi bo`ladi. Lekin, nuklein kislotalarga
tashqi omillar, jumladan, nurlanish va shu asosda tautomerlarni hosil bo`lishi
mutagenezning asosini tashkil qiladi.
Azot asoslari ultrabinafsha nurini 260 nm spektrida to`liq yutadi. Xuddi shu asosda
ularni miqdoriy jixatdan aniqlanadi.
Uglevod qismlardan RNK tarkibida riboza va DNK da esa dezoksiribozalar uchraydi.
Nuklein kislotalar tarkibidagi pentozalar 

-D-furanoza shaklida bo`ladi:
H
OH
OH
H
H
H
CH
2
O
HO
OH
H
H
OH
H
H
H
CH
2
O
HO
OH

-D-рибофураноза
( рибоза)

-2'- дезокси-D-рибофураноза
( дезоксирибоза)
3

---

Uglerod atomlari, nukleotid tarkibidagi pentozalarda tartib raqamiga “shtrix” belgisi
azot asoslaridan farq qilish uchun qo`yiladi.
Dezoksiribozadagi S-2
/
guruhidagi ON ni protonlanishi S-2
/
va S-3
/
bog`larini yanada
mustahkamlab, DNK molekulasining fazoviy strukturasini kompakt, ihcham holatga
keltirishda yordam beradi.
Nukleozid va nukleotidlar
Azot asoslarini pentozalar bilan birikmasini nukleozidlar deyiladi. Nuklein
kislotalardan ajratilgan nukleozidlar N-glikozidlardir. Nukleozid tarkibida D-riboza bo`lsa
ribonukleozidlar, agar dezoksiriboza uchrasa, dezoksiribonukleozidlar deb ataladi.
Nukleozidlar purindagi N
9
, pirimidindagi N
1
atomlariga pentozalar

-konfiguratsiyali
glikozid bog`lari orqali bog`lanadi. Ularning nomlanishi tarkibidagi getrotsiklik azotli
asoslardan kelib chiqadi (5-jadval). Misol tariqasida, ikki xil nomdagi nukleozidni
keltiramiz: