5-Maruza. Mavzu: Nerv-mushak apparatining fiziologiyasi reja

«Hayvon elektri» haqidagi ta’limot va uning namoyondalari. «Havon elektri» haqidagi ta’limotning shakllanishi L.Galьvani, K.Matteuchi, E.Dyuba Reymon va boshqa bir qator olimlar nomlari bilan bog’liq. XVIII asrning ikkinchi yarmida elektr hodisalarini o’rganish boshlangan. SHu davrda elektr tokini hosil qilish yo’llari topildi. Elektrning tirik to’qimalarga ta’sirini o’rganishda baqaning orqa oyog’idan tayyorlangan preparat qulay Italiyalik olim L.Galьvani atmosfera elektrining ta’sirini o’rganishga kirishganida shu preparatdan foydalangan. U baqaning umrtqa pog’onasiga birlashgan oyoq preperatini tayyorlab, umrtqalar orasidan miss ilmoq o’tkazib, hayvonning temir panjarasiga osib qo’ygan. Havo ochiq bo’lganda ham atmosfera elektri bor bo’lsa, u muskulga ta’sir qilib, qisqartiradi, deb o’ylagan. ammo hech qanaqa qisqarish kuzatilmagan. SHamol turib, preparatni tebratgach, baqa oyog’ining uchi vaqti-vaqti bilan temir panjaraga tega boshlagan. Har gal panjaraga tekkanda, muskul qisqargan. uning tushunishicha, bu hodisa, baqaning orqa miyasida hosil bo’lgan «hayvon elektri» o’tkazgich miss ilmoq va temir panjara orqali oyoq muskullariga etib kelgan va ularning qisqarishiga sabab bo’lgan. DemaQ tirik organizmda ham elektr hosil bo’ladi, degan xulosaga keladi. Bu boradagi barcha tekshirishlarni o’zining «Muskul harakatidagi elektr kuchlari to’g’risidagi traktat» degan asarida (1791) batafsil yoritishga harakat qilgan. Biroq shuni ta’kidlash kerakki, L.Galьvaning bu ishlarini o’sha davrning ba’zi olimlari inkor qilishgan. Xususan, A.Volьta «Hayvon elektri» haqida Galьvani tajribalarini garchand takrorlagan bo’lsa-da aslida bu g’oyaga qo’shilmadi. Uning fikricha, muskullarni qisqatirgan tok manbai baqaning orqa miyasida emas, balki turli metallardan iborat bo’lgan zanjir ekanligini ta’kidlaydi. Bunga javoban Galьvani metalsiz yangi tajribalarni namoyish qiladi.
Keyinchalik XIX asrning boshlarida boshqa bir italiyalik olim K.Matteuchi sezgir galьvanometr yordamida hayvon elektrini bevosita o’lchab, uning mavjudligini uzil-kesil isbotlaydi. Bu borada juda ko’plab yangi-yangi natijalar qo’lga kiritildi. Fiziologiya fanida elektrofiziologiya bo’limining maydonga kelishiga va fanga noma’lum bo’lgan ko’plab hodisalarni kashf qilinishiga asos bo’ldi.