5 ma’ruza mavzu: kon massivini suvsizlantirish. Tog‘ jinslari mustahkamsizlantirish va mustahkamlantirish. Reja

Tog‘ jinslarini mustahkamlantirish
Kon bosimining oldini olish nafaqat lahimlarni mustahkamlagichlar bilan oldini olish balki lahim atrofidagi tog‘ jinslarini mustahkamlash bilan ham amalga oshiriladi. Bunda tog‘ jinslarini tamponaj qilish, sun’iy muzlatish, kimyoviy va elektrokimyoviy mustahkamlash, elektroeritish, shuningdek portlash energiyasi ta’sirida mustahkamlash mumkin.
Tamponaj tog‘ jinslari massiviga skvajina orqali tamponaj eritmasi bosim bilan jo‘natiladi, g‘ovak va darzliklardan suvlarni siqib chiqarib o‘zi qotadi, tamponaj sementatsiya, glinizatsiya va bitumlash yo‘llarida amalga oshiriladi.
Jo‘natiladigan tamponaj qorishmasi bosimi qatlam joylashish chuqurligiga bog‘liq va u ushbu chuqurlikdagi kon bosimi N qatlam suvi bosimidan yuqori bo‘lishi shart.
Sun’iy muzlatish suvli va parchalangan tog‘ jinslarida shaxta stvoli va er osti kon lahimlarini o‘tishda qo‘llaniladi.

5.3 – rasm. Tog‘ jinslarini muzlatish yo‘li bilan mustahkamlash chizmasi:
1 – muzlatish quduqlari, 2 – muzlagan tog‘ jinsli silindr, 3 - shaxta stvoli.
Muzlagan tog‘ jinsi devori qalinligini hisoblash va qotish vaqtini aniqlash uchun tog‘ jinsi issiqlik xususiyatlarini bilish lozim – issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti va solishtirma issiqlik qabul qilish sig‘imi.
Tog‘ jinsiga 2 xil – natriy silikati (suyuq shisha) va kalsiy xlor eritmasidan iborat kimyoviy eritma jo‘natiladi. Kimyoviy reaksiya ta’sirida kremniy kislotasi gidrogeli ajralib tog‘ jinsi qotishi kuzatiladi. Hosil bo‘lgan mustahkam massa suvda erimaydi.
Elektrokimyoviy mustahkamlash nam tog‘ jinslari orqali o‘zgarmas tok o‘tkazishga asoslangan. Reaksiya natijasida kaliy va natriy vodorod, alyuminiy yoki temir bilan aralashadi va tog‘ jinsi tarkibida metall oksidlari gidrati (masalan: boksid) hosil bo‘ladi.
Bu usulda glina 30-40 foiz namligini yo‘qotadi va siqilishga qarshi mustahkamlik chegarasi oshadi.
Elektroeritish usulida suvga to‘yingan qumlar elektr toki ta’sirida 1700-1800^o S gacha qizdiriladi va qum eriydi. Sovugan qorishma yuqori mustahkamlikka ega shishasimon modda hosil qiladi.