5 Amaliy mashg’ulot Mavzu : Uzunlikni o’lchash Nazariy qism

5.4. Masofani po‘lat lenta bilan «o‘lchash va o‘lchash aniqligi
Joyda po‘lat lenta bilan o‘lchangan chiziqning uzunligi quyidagi formula bo‘yicha hisoblab topiladi:
D -l'n+ r; (5.1) 
bu yerda I -p o ‘lat lentaning uzunligi; 
n-lentaning chiziq bo‘yicha yotqizilish soni; 
r -  ortib qolgan (lenta etmay qolgan) masofa.
Masofa 20 m li po‘lat lenta bilan o‘lchansa, (5.1) formula 
mana bunday ko‘rinishga kiradi:
D=20,n+r; (5.2)
Masalan, joydagi A V chiziq uzunligi po‘lat lenta bilan quyidagicha o‘lchanadi. Bir kishi lentani uning 0 shtrixini A nuqtadagi qoziq markaziga to‘g‘rilab ushlab turadi, ikkinchi kishi esa lentani V nuqtaga tomon tortadi va o‘lchanayotgan A V chiziq ustida tarang yotqizib, shpilkalardan birini lentaning 0 shtrixiga (ilgaksimon kesigiga) to‘g‘rilab, yerga qoqadida, yana oldinga qarab yuradi. Lenta uehini A nuqtada ushlab turgan kishi yerga qoailgan shpilkaga yetib kelgach, oldinda borayotgan kishini to‘xtatadi va lentaning ilgaksimon kesigini shpilkaga kiritadi, oldinda boruvchi kishi lentani A V chizig‘iga to‘g‘rilaydi, tarang qilib tortadi va ikkinchi nuqtani shpilka qoqib belgilaydi. Shundan keyin orqadagi kishi birinchi shpilkani sug‘urib oladi va ikkalasi oldinga qarab yuradi, to chiziqning oxiriga (V nuqtaga) yetgunga qadar ish shu tartibda davom ettiriladi. Lentaning uchi oxirgi nuqtaga yetmasa, ya’ni lenta yotqizilganda masofa ortib qolsa, oxirgi shpilkadan lentaning V nuqtaga to‘g‘ri kelgan joyigacha 
bo‘lgan masofagina hisoblanadi. Bunda lentaning metrli bo'limlaridan metr belgisi bo‘yicha, detsimetrlardan ulami ko‘rsatuvchi teshiklar bo‘yicha, santimetrlardanshtrixli lentada ko‘z bilan chamalab, shkalali lentada esa shkaladan sanoq olinadi. 
Misolimizda lenta chiziq boVlab 8 marta yotqizildi va 8-nuqtadan V uuqtagacha bo‘lgan oraliq lenta uzunligidan qisqa, ya’ni 16, 
24 m bo‘lib chiqdi. Shunda A V chiziqning uzunligi quyidagiga
D=20x8+16/24=176.24 m
tengbo‘ladi. Po‘lat lenta bilan masofa o‘lchash aniqligi asosan joyning 
xarakteriga bog‘liq, masalan. shosse, trotuar, tekis yo‘l va boshqa shu kabi joylar masofa o‘lchash uchun juda qulay hisoblanadi. Butazor, ariq, zovux, kanal kesib o‘tgan joylar, jarliklar, tog‘ yon bag‘ri va boshqa joylarda masofani o‘lchash ancha qiyin. Shuning uchun po‘lat lenta qulay joylardagina ishlatiladi.


Nazorat savollari :

1. 
   SIga ko'ra uzunlik, kenglik va balandlikning o'lchamlari qanday o'lchanadi?
   

2. 
   Yagona o'lchov tizimiga ko'ra, uzunlik, balandlik va kenglik metrda qanday o'lchanadi?