5- ma’ruza tasviriy statistika ko’rsatkichlari

6.2- jadval.

A- va N- viloyat qo`shma korxonalari tashqi iqtisodiy faoliyatining ko`rsatkichlari

Ko`rsatkichlar	2018 y (mln AQSH $)		2019 y (mln AQSH $)			Jamiga nisbatan foizda
	A- vil.	N- vil.		A -vil.	N- vil.		2018		2019
							A vil.	N vil.		A vil.	N vil.
A	niA	niB		niA	niB		SiAq niA/nA	SiBq niB/nB		SiAq niA/nA	SiBq niB/nB
Eksport	211,2	16,5		339,1	15,6		40,1	40,2		39,2	9,8
Import	315,9	24,5		548,0	143,4		59,9	59,8		61,8	90,2
Jami	527.1	41,0		887,1	159,0		100	100		100	100

Oxirgi to`rtta ustundagi ko`rsatkichlar hisoblab topilgan, buning uchun har bir viloyatda oldin eksport, so`ngra import jami aylanma hajmiga bo`lingan,masalan, 2019 yil Andijon viloyati uchun eksport

S_IA=n_IA/n_IA=211,2∙100/527,1=40,1%import

S_IA=315,9∙100/527,1=59,9%

jami 100% (40,1+59,9%)

Demak, A- viloyatida eksport salmog`i 2018-2019 yillarda 40,1%dan 39,2% ga pasaygan. N- viloyatida esa, uning salmog`i 40,2%dan 9,8% gacha tushgan. Import bo`yicha qarama-qarshi tendentsiya kuzatiladi.

2018 yil A- viloyatida 1 million AQSh $ import hajmiga 0,67 mln. AQSh $ eksport to`g`ri kelgan. 2019 yil esa 0,60 million $. N- viloyatida 2018 yil 0,67 mln $ va 2019 yil 0,11 mln $. Demak, A- viloyatida qo`shma korxonalar aktiv(faol) tashqi iqtisodiy faoliyat balansiga ega bo`lmagan. N- viloyatida esa-passiv balans bilan bunday faoliyat yakunlagan. Endi tashqi iqtisodiy faoliyat balansi tuzilishidagi farqlarni umumlashtiruvchi ko`rsatkichni hisoblaymiz.²

2018 yil uchun

2019 yil uchun

Demak, N- viloyatidagi qo`shma korxonalarining tashqi iqtisodiy faoliyat balansi A- viloyatiga nisbatan 2018-2019 y.y.da juda yomonlashgan, chunki uning eksport va import bo`yicha taqsimotidagi notekislik o`ta kuchaygan.

Dinamika nisbiy ko`rsatkichlari – turli vaqtlarga tegishli ko`rsatkichlarni taq-qoslash natijasidir.

Nisbiy ko`rsatkichlarning ikkinchi guruhi o`rganilayotgan hodisa va jarayonning dinamikasini, ya`ni, vaqt bo`yicha o`zgarishini ta`riflaydi.Ular joriy davrdagi hodisa ko`rsatkichini o`tgan davrdagi miqdoriga bo`lishi yo`li bilan aniqlanadi va odatda foizda hisoblanib, o`sish sur`atlari deb ataladi.Agar davrlar soni uch va undan ortiq bo`lsa, ularni hisoblayotganda taqqoslash asosini o`zgarmas yoki o`zgaruvchan ko`rinishda olish mumkin. Birinchi holda hamma davrlar ko`rsatkichlari bir davr (zaminiy davr), masalan, boshlang`ich davr ko`rsatkichi bilan taqqoslanadi. Olingan natijalar zaminiy o`sish sur`atlari deb nomlanadi. Ikkinchi holda har bir keyin keladigan davr ko`rsatkich o`zidan oldingi davr ko`rsatkichi bilan solishtiriladi. Olingan nisbiy miqdorlar zanjirsimon o`sish sur`atlarideb ataladi. Agarda taqqoslanuvchi davr ko`rsatkichini -Y<sub>i</sub> , boshlang`ich davr ko`rsatkichini –Y<sub>0</sub> va oldingi davr ko`rsatkichini -Y_i-1 deb belgilasak, y holda zanjirsimon o`sish sur`ati(T_zan)∙

T_zan=Y_i ∙ 100/ Y_i-1
zaminiy o`sish sur`ati (T_zam) esa

T_zam=Y_i ∙ 100/Y₀

Yuqoridagi (6.2-jadval) misolimizda A viloyati qo`shma korxonalari uchun 2019 yilda 2018 yilga nisbatan o`sish sur`atlari eksport bo`yicha 339,1∙100/211,2=160,6%

Import bo`yicha 548∙100/315,9=173,5%

Tashqi savdo aylanmasi bo`yicha 887,1∙100/527,1=168,3%.

N viloyati uchun esa mazkur ko`rsatkichlar

eksport bo`yicha 15,6∙100/16,5=94,5%

import bo`yicha 143,4∙100/24,5=585,3%

tashqi savdo aylanmasi bo`yicha 159∙100/41=387,8%

Shunday qilib, A viloyati qo`shma korxonalarida eksport hajmi 2019 yilda 2018 yilga nisbatan 66,4%, import hajmi esa 73,5% ko`paygan. Butun tashqi savdo aylanmasi esa 68,3% oshgan. N viloyati qo`shma korxonalarida eksport 5,5% (100-94,5%) kamaygan. Import esa 5,85 marta oshgan. Natijada butun tashqi savdo aylanmasi 3,88 marta ko`paygan. Umumiy xulosa qilib ta`kidlash mumkinki, A viloyati qo`shma korxonalari N viloyatiga nisbatan tashqi iqtisodiy faoliyatni zo`rayishiga erishgan. Mazkur viloyatlar bo`yicha 2017 yil qo`shma korxonalar faoliyatining natijalarini qo`shimcha jalb qilib, ya`ni Andijon viloyatida eksport 103,8 mln. AQSH dollari, import 242,1 mln. dollar, umumiy aylanma 345,9 mln. dollar, Namangan viloyatida eksport 16,4 mln. dollar, import 15,5 mln. dollar va umumiy aylanma 31,9 mln. dollar<sup>3</sup>, zanjirsimon va zaminiy o`sish sur`atlarini aniqlaymiz.

	A viloyati			N viloyati
O`sish sur`atlari