4. Мавзу: Табиий ресурслар ва уларнинг турлари Маърузанинг режаси: Табиий ресурслар ва уларнинг классификацияси

Мавзуни мустахкамлаш учун саволлар.
1. Табиий ресурлар нима ва уларга нималар киради?
2. Табиий ресурслар кандай гурухларга булинади?
3. Тикланадиган ресурсларга нималар киради?
4 Тикланмайдиган ресурсларга нималар киради?
5. Иклим ресурси деганда нимани тушинасиз?
Мавзу: Табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш


Маърузанинг режаси
1. Табиий ресурслардан фойдаланишнинг принцип ва қоидалари.

2. Табиий ресурсларни муҳофаза қилишнинг аспектлари.

Мавзуга доир таянч иборалар: Табиий ресурслардан фойдаланиш, кўпқирралилик, регионаллик, ўзаро боғлиқлик.

1. Табиий ресурслардан фойдаланишнинг принцип ва қоидалари

Табиий ресурслардан фойдаланишнинг принцип ва қоидалари табиатдаги барча предмет ва ҳодисаларнинг ўзаро боғлиқлигига асосланган бўлиб, улар қуйидагилардир:
• кўпқирралилик қоидаси табиий ресурслардан фойдаланишда уларнинг кўп қиррали аҳамиятга эга эканлигини ҳисобга олишга асосланган. Масалан, ўрмон ресурсларидан фойдаланишда шуни ҳисобга олиш керак-ки, ўрмон халқ хўжалиги учун ёғоч манбаи бўлиб ҳисобланади. Бу ёғоч ёғочсозлик ва кимё саноати учун хом ашё бўлиб хизмат қилади. Лекин ўрмон ресурслари бундан ташқари биосферанинг кислород «генератори» сифатида фаолият кўрсатади, тупроқда намликни сақлайди, тупроқни ювилиб кетишдан асрайди, микроиқлим ҳосил қилади, инсонга мева-чевалар етқазиб беради, қолаверса у ёввойи ҳайвонлар учун яшаш маскани бўлиб ҳам хизмат қилади. Буни дарёлар мисолида ҳам кўриш мумкин. Дарё чучук сув артерияси, қулай ва арзон транспорт коммуникацияси, гидроэнергия манбаи ва бошқа воситалар сифатида хизмат қилади;
• регионаллик қоидаси ҳар бир регионнинг табиий ресурсидан фойдаланишда бу ресурснинг ўша жойдаги миқдорини ҳисобга олиш зарурлигига асосланган. Масалан, Ер юзининг турли регионларида сув ресурслари турлича жойлашган. Агар шимолий регионларда сув сероблигидан ер ботқоқлашган бўлса, жанубда сув танқислигидан ерлар қақраган. Шунинг учун сувдан фойдаланишда бу жойларда ҳисоб-китобли иш юритилиши лозим;
• ўзаро боғлиқлик қоидаси табиий ресурслар ҳолатининг ўзаро боғлиқлигига асосланган бўлиб, унга кўра бирор табиий ресурсдан фойдаланиш у билан боғлиқ бўлган бошқа ресурсга ҳам таъсир ўтказади. Масалан, маълум майдонда рудали маъданларнинг кўплаб қазиб олиниши ўша жойнинг рельфи, гидрорежими ва бошқа табиий ҳолатларига таъсир қилади, натижада бу жойнинг ўсимлик ва ҳайвон дунёси ўзгариб кетади; элементар ресурс ҳисобланган азотнинг ҳаводан кўплаб сўриб олиниши унинг ўрнини бошқа газлар эгаллашига олиб келади ва ҳ.к.