4-mavzu. O'g'it turlari. Azotli o'gitlar Агрокимё. Д. С. Сатторовнинг умумий таҳрири остида. Тошкент, “Чўлпон”, 2011. 131-152 бетлар

Буғдойнинг ўғит ва тупроқ таркибидаги фосфорни ўзлаштириши

тр	Фосфор манбаи	Фосфорнинг ўзлаштирилиши (бир ўсимлик томонидан мг ҳисобида)
		Хафталар
		2	4	6	8
1	NH4H2PO4	0,24	1,15	2,11	2,36
2	Тупроқ	0,06	0,69	3,25	6,27

Шундай қилиб, ўсимликда Р₂О₅ нинг йиғилиши унинг ўсиш муддатига қараб камайиб боради.

Сули билан ўтказилган тажрибада тадқиқот ўсимлик пишиб етилгунга қадар давом эттирилган. Натижа шуни кўрсатадики, ўсимликнинг етилишига қараб борган сари ўсимликни фосфор билан таъминлашда тупроқнинг аҳамияти ошиб боради.
Фосфорнинг радиоизотопларини қўллаш йўли билан ўтказилган тажрибалар шуни кўрсатадики, фосфорнинг ташқи муҳитдан ўсимлик организмига, шунингдек унинг ўсимлик ичкарисидаги ҳаракатланиши жуда жадал боради. Бу тезлик диффузия ва осмос жадалликларидан 100 млрд марта зиёд.
Радиоизотоп услуби ёрдамида ютилган фосфорнинг орган ва тўқималарда нотекис тақсимланиш қонуниятлари ҳам ишончли тарзда намойиш қилинган. Илдиз ва баргларнинг фаол ўсувчи меристематик тўқималарини хужайралари бўлиниши тўхтаб қолган хужайралар тўқималарига нисбатан уни юз ва хатто минг марта камроқ ўзлаштиради.
Ривожланаётган ўсимлик ёш баргларни кучли равишда фосфор билан таъминлайди, бинобарин унинг ташқаридан кириши тўхтаб қолса, бу холатда фосфатларни эски барглардан ёш баргларга кўчиб ўтиши кучаяди.
Ёш маккажўхори ўсимлиги дастлабки 10 кун давомида осон ўзлаштириладиган фосфатларни илдизга яқин турган тупроқ қатламидаги 1 мм атрофида бўлган қалинликдангина юта олади, кейинги 100 кун давомида эса бу катталик тахминан 5 мм қалинликкача бўлган миқдорни ташкил қилади. Маълумки, ўсимликлар озиқланишида тупроқ эритмасининг умумий концентрацияси муҳим аҳамиятга эга бўлади, унинг осмотик босими ошганда фосфорнинг ўзлаштирилиши сусаяди. Ўсимликларни аммиакли озиқлантирилганда нитрат озиқлантиришга қараганда уларнинг танасида фосфорнинг тўпланиши ортади.
Репродуктив органлар ҳосил бўлишида, айниқса уларнинг пишиб етилишида вегетатив органлар (поя ва барглардан-бошоққа, новда ва дарахт пояларидан меваларига) дан уларга томон фосфатларнинг жадал ҳаракатланиши кузатилади (37-жадвал).
37-жадвалдан кўриниб турибдики, макккажўхорида Р₂О₅ нинг поядаги миқдори пастдан юқорига қараб оша боради, яъни бу нарса пастки биринчи бўғиндан 9-бўғин оралиғига қараб содир бўлади. Пишиб етилиш давомида вегетатив органлар фосфатлрни йўқотади, у думбул пишиш фазасида йиғила бошлайди. Попугини тўкилиш пайтида фосфор унинг таркибида кўп бўлади, пишиб етилиш пайтида эса доннинг таркибида кўпаяди.

37-жадвал