4-mavzu. Narxni shakllantirish tamoyillari va davlat nazorati

4.5-rasm. Minimal narx o’rnatilishi natijasidagi yo’qotishlar grafigi 
Endi biz ishlab chiqaruvchilar ortiqchaligini ishlab chiqarish Q
e
miqdordan Q
1
miqdorga kengaytirilganda qarab chiqamiz. Haqiqatdan ham minimal narx muvozanat 
narxdan yuqori bo’lganda u ishlab chiqaruvchilarni Q
1
miqdorga mahsulot ishlab 
chiqarishga undaydi. Lekin, ular bozorda faqat Q
2
hajmdagi mahsulotni sotishi mumkin 
xolos. Ular ∆0 = Q
1
- Q
2
miqdordagi mahsulotni ishlab chiqarishga ketgan harajatlarni 
qoplaydigan daromadni olaolmaydi (4.5-rasm). Rasmda ushbu harajatlar shtrixlangan D 
trapetsiya yuzi bilan ifodalangan.
Natijada ishlab chiqaruvchilarning ortiqchaligi o’zgarishi quyidagiga teng: 
∆
i/ch
= A – C – D. 
Demak, ishlab chiqaruvchilar Q
1
oraliqda mahsulot ishlab chiqarsa, umumiy 
yo’qotish yanada ortadi va u (-B-C-D) yuzani tashkil qiladi. 
Bunday holda har bir ishlab chiqaruvchi o’z mahsulotining hammasining yuqori 
narxda sotaman deb o’ylaydi. Pirovardda davlat tomonidan o’rnatilgan minimal narx 
siyosati ortiqcha mahsulot ishlab chiqarish uchun ketgan harajatlarni qoplamaganligi 
sababli, ishlab chiqaruvchilarning foydasini ancha qisqartirib yuborish mumkin. 
Qisqacha xulosalar 
Q 
Q
e
 
Q
2
 
Q
1
 
P 
A 
B 
C 
E 
S 
D 
P
e
 
P
min 
D 

---

Maksimal narx ba’zi bir mahsulotlarga aholini ushbu mahsulot bilan ma’lum 
darajada ta’minlash maqsadida, minimal narx esa mahsulot ishlab chiqaruvchilarni 
himoya qilish uchun davlat tomonidan o’rnatiladi.
Maksimal narx o’rnatilganda asosiy yo’qotishlar ishlab chiqaruvchilar zimmasiga 
to’g’ri keladi. Davlat tomonidan o’rnatilgan minimal narx siyosati ortiqcha mahsulot 
ishlab chiqarish uchun ketgan harajatlarni qoplamaganda ishlab chiqaruvchilarning 
foydasini ancha qisqartirib yuborish mumkin.