4-mavzu. Narxni shakllantirish tamoyillari va davlat nazorati

4.5-rasm.Minimal narxlar
Qachonki davlat muzqaymoq bozorida quyi narxni belgilaganda ikki xil natija 
kelib chiqishi mumkin. Qachonki muvozanatdagi narx 3$ bo’lsayu, hukumat tovar 
uchun 2$ narx belgilasa, biz (A) rasmdagi natijaga erishamiz. Bunday holatda narxning 
quyi chegarasi bozor holatiga ta’sir ko’rsatmaydi. Bozordagi kuchlar tabiiy ravishda 
iqtisodiyotni muvozanatga olib boradi va quyi narxning ta’siri sezilmaydi. 
B rasm hukumat muzqaymoq uchun 4$ narx belgilanganda nima sodir bo’lishini 
ko’rsatadi. Bu holatda muvozanatli narx 3$ bo’lib, u pastda bo’lgani uchun minimal 
narx bozorga qarama-qarshi ta’sir o’tkazayapti. Talab va taklifning ta’siri natijasida 
narx muvozanatadgi narxga qarab harakat qiladi. Ammo qachonki bozor narxi quyi 
chegaraga u undan pastga tusha olmaydi. Bozor narxi quyi chegaradagi narxni belgilab 
beradi. Bu chegarada ta’minlab berilgan muzqaymoq (120 dona) miqdori talab etilgan 
miqdordan (80 dona) oshib ketadi. Muzqaymoqni bozorda harakat qilayotgan narxda 
sotmoqchi bo’lganlar uni sota olmaydi. Shunday qilib, narxning quyi chegarasini 
belgilashning 
oqibati 
taklif 
qilinayotgan 
mahsulot 
ortiqchaligidir. 
Biz 
takidlaganimizdek, narzning yuqori chegarasi va taqchillik, taqsimlanishining noto’g’ri 
mexanizimmini shakillanishiga olib keladi. Quyi chegarasi narx natijasida, ba’zi 
sotuvchilar o’zlarining mahsulotlarini sota olmaydilar.Haridorlarning shaxsiy hohish 
istaklariga qarab harakat qiluvchi sotuvchilar boshqalar odamlar sota olmagan narxlarda 
tovarlarini sotishlari mumkin. Aksincha erkin bozorda narx muvozanatni boshqaruvchi 
sifatida ishtirok etadi va sotuvchilar o’z tovarlarini muvozanatdagi holatda 
hohlaganlaricha sotishlari mumkin. 
4.3. Narx ustidan nazoratning salbiy oqibatlari 
Rasmdan ko’rinib turibdiki, narxni nazorat qilish umumiy yalpi ortiqchalikning 
ma’lum qismini yo’qotishga olib keladi va ushbu yo’qotishga to’liq yo’qotish deyiladi. 

---

Ortiqchaliklarning umumiy o’zgarishini aniqlash uchun biz iste’mochi ortiqchaligi 
o’zgarishi ∆ist. va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi o’zgarishi ∆i/ch ni qo’shamiz. 
∆ = ∆
ist.
+ ∆
i/ch.
= 
(A-B) + (-A-C) = A – B – A – C = - B – C. 
Shunday qilib, biz B va C uchburchaklarning yuziga teng bo’lgan to’liq 
yo’qotishni olamiz. Bu to’liq yo’qotish narxlarni nazorat qilish bilan bog’liq davlatning 
iqtisodiy siyosatining samarasiz ekanligini ko’rsatadi. Bu erda ishlab chiqaruvchilar 
tomonidan yo’qotilgan ortiqchalikning iste’molchilar yutib olgan ortiqchalikdan katta 
ekanligini ko’rish mumkin.