4-мавзу. Меҳнат бозорида талаб ва таклиф ҳолатини таҳлил қилишда замонавий ахборот технологиялари дастурларидан фойдаланиш

Меҳнат таклифи дейилганда меҳнатга кобилиятли аҳолининг ўз ишчи кучини такрор ишлаб чиқаришни таъминлаш мақсадида уни меҳнат бозори доирасида сотиш (айирбошлаш)учун олиб чиқиш холатига айтилади.
Биз кўриб чиқаётган касбдан ташқари бошқа хамма касбдагиларнинг иш ҳақи ўзгармас деб фараз қилайлик. Масалан, программист касбини олайлик. Иш ҳақи ўсгани сари шу касбда ишлашни хохлаётганлар сони кўпаяверади. Шу билан бирга ишчи кучи таклифининг чизиғи ўсиб боради. Лекин талаб чизиғига ўхшаб бошқа иш жойларда иш ҳақи миқдори ўзгариши билан таклиф чизиғи ўнгга ёки чапга силжиши мумкин. Бу график олдингисидан шу билан фарқ қиладики, иш ҳақининг ўсиши билан бирга таклиф чизиғи ҳам ўсиб бораверади. Турли корхоналардаги программистларнинг иш ҳақи тахминан бир хил бўлади (2-график).

2-график. Корхона миқёсида ишчи кучининг таклифи.

Бозордаги хамда корхона миқёсидаги ишчи кучининг таклиф чизиғи ўртасидаги фарқ ишчи олдида турган танлаш тури билан бевосита боғлиқдир. Биринчи холатда ишчи бир вақтнинг ўзида ҳам иш ҳақини, ҳам меҳнатнинг бошқа хусусиятларини хисобга олиши керак. Горизонтал чизиқ эса амалда ўхшаш бўлган ишлар мажмуига ишчи кучининг таклифини акс эттиради.

Ишчилар сони (киши)

3-график. Бозорда иш кучининг таклифи.
3. Ишчи кучига талаб ва таклиф ўртасидаги мувозантни ўрнатилишини таҳлили. 4-графикда иш ҳақи даражасини белгилайдиган ишчи кучига бўлган талаб ва таклифнинг ўзаро таьсири кўрсатилган:

Ишлаётганлар сони

4-график. Бозорда ишчи кучига бўлган талаб ва таклиф.

Иш ҳақи И₁ га тенг деб фараз қилайлик. Кўриниб турибдики, талаб таклифдан юқори. Ишчи кучини жалб қилиш мақсадида корхоналар иш ҳақини оширадилар. Кўпчилик ишга жойлашиш мақсадида бўлади. (таклиф чизиғи бўйича харакат). Бошқа томондан эса оширилган иш ҳақи тадбиркорларни озроқ ишчи олишга ундайди (талаб чизиғи бўйича харакат). Агар иш ҳақи И₂ даражасига етса бу кўриниш тескари томонга ўзгаради. Энди таклиф талабдан юқори бўлади. Шунда тадбиркорлар озроқ иш ҳақини таклиф қилиб вакант ўринларни тўлдириши мумкин. Ундан ташқари улар кўпроқ ишчи ёллаши мумкин.

Агар иш ҳақи