4-mavzu. Mantiq. Reja

Termin (atama) ilmning har bir sohasida predmetlarni belgilash uchun faqat bir ma’noda qo‘llaniladigan so‘z yoki so‘z birikmasidir. Ilmiy tilda termin va tushuncha bir ma’noda qo‘llanadi.
Tushuncha va so‘z shakllanishiga ko‘ra ham bir-biridan farqlanadi. So‘zning shakllanishida so‘z yasovchi qo‘shimchalar ishtirok etadi. Shuningdek, o‘zlashtirma (boshqa tillardan kirib kelgan) so‘zlar ham milliy tillarda yangi so‘zlarning shakllanishiga sabab bo‘ladi. Tushuncha esa quyidagi mantiqiy usullardan foydalangan holda hosil qilinadi:

Taqqoslash usulida predmetlarning sifat va xususiyatlari o‘zaro solishtirilib, tushuncha xosil qilinadi.

Analiz – tahlil yordamida predmet uni tashkil qiluvchi qismlar, tomonlarga fikrda ajratilib, har qaysinisi haqida alohida tushuncha hosil qilinadi.

Sintez usulida tahlil davomida ajratilgan qismlar, tomonlar fikran birlashtirilib, predmet haqida tushuncha hosil qilinadi.

Abstraktsiyalash, ya’ni mavhumlashtirish usuli yordamida predmetning sifat, hususiyatlari fikran ajratib olinib, tushunchada ifodalanadi.

Umumlashtirish usulida predmetlar umumiy, muhim xususiyatlariga ko‘ra sinflarga birlashtirilib, tushuncha hosil qilinadi.

Tushunchaning mazmuni va hajmi. Tushunchaning turlari. Har bir tushuncha muayyan hajm va mazmunga ega. Tushunchaning hajmi unda fikr qilinayotgan predmetlar yig‘indisini aks ettiradi. Masalan, “orol” tushunchasining hajmi yer yuzidagi mavjud barcha orollarni o‘z ichiga qamrab oladi. Tushunchani ifodalovchi so‘zda ko‘plik qo‘shimchasi “lar” bo‘lmasa ham, u umumiy hajmga ega bo‘lishi mumkin. Masalan, inson, uy, davlat tushunchalari kabi.
Hajmiga ko‘ra yakka va umumiy, ayiruvchi va to‘plovchi, shuningdek bo‘sh hajmli tushunchalar farqlanadi: