4-мавзу. Бизнес этикасининг асосий муаммолари

Маданий релятивизм ёндашувига кўра, ахлоқ маданиятнинг ифодаси эмас. Бу муносабат компания қайси маданиятга таянаётган бўлса шунинг ахлоқий меъёрларига таяниши мумкин. Маданий релятивизм ҳамма учун умумий ахлоқий тушунчаларнинг мавжудлиги ғоясини рад этади. Ижтимоий қадриятлар ва меъёрлар маданиятдан маданияни фарқлайди, яъни айрим давлатларда қўлланилаётган бизнес методларини бошқа мамлакатлар учун умуман қўллаш мумкин эмас ёки уни зарурати йўқ. Шунга кўра , бизнес мамлакатнинг мавжуд қонуни асосида фойдасини ахлоқан ошириб бориши етарли, бунда ёлғонсиз “ўйин қоидаларини ” бузмайди. Анъанавий ёндашув доирасида жойларда боргшанда турли меъёрлар ва ахлоқ доирасидаги компаниянинг сиёсатидаги масалалар ечилмай қолади.
Масалан, 2011 йил Бразилияда Inditex ( Zara, Massimo Dutti, Bershka брендлар) Zara бренди маҳсулотларини ноқонуний устахоналарда, ҳеч қандай меҳнат шароитлари бўлмаган муҳитда тайёрланаётганлиги маълум бўлади. 2013 йилда улар ўз фирмаларининг фаолиятини текширишни бошлаганда Буйнос-Айрисда қул меҳнатидан фойдаланиб фаолият кўрсатаётган оҳноқонуний устахона аниқланади. Бундай вазиятни юзага келтирмаслик учун Appel? Samsung? WalMart каби компаниялар доимий текширувлар олиб боради. Биринчилардан бўлиб, Буюк Британиянинг йирик компаниялари ташқи ишлар Вазирлиги олдида ўзларининг ишлаб чиқаришнинг барча босқичларида меҳнат шароитларини яратилиш бўйича олиб бораётган ички ишлари ҳақида ҳисобот беради.
Ахлоқий абслоютизм ёндашувига кўра ахлоқнинг универсал тушунчалари турли хил маданиятларда учрайди.бундай ёндашув компаниянинг ривожланган давлатлардаги менежменти билан уйғунлашади. Чунки, хорижий давлатларнинг ахлоқий нормаларига мос келувчи ва аслосланувчи стандарлар кўпмиллатли компанияларда ишлаб чиқилади.
Умуман олган , бу ёндашувларнинг ҳаммаси ҳам қўллай олмаймиз. Асосийси ҳқуқуқ нормаларининг ахлоқ нормалари билан мос келишидадир.
Глобаллашув ва бозор кучлари.Корпорациялар глобаллашув орқали ўсишга еришар екан, уларнинг ўсиши ва потентсиал даромадларини чеклайдиган янги муаммоларга дуч келишади. Ҳукумат томонидан тартибга солиш, тарифлар, екологик чекловлар ва меҳнат експлуататсиясини ташкил етувчи стандартларнинг ўзгариши ташкилотларга миллионлаб долларга тушадиган муаммолардир. Баъзилар ахлоқий муаммоларни шунчаки қимматга тушадиган ноқулайлик деб билишади. Баъзи компаниялар КСМ дан стратегик тактика сифатида ўзларининг глобал бозорларда мавжудлиги учун жамоатчилик томонидан қўллаб-қувватланадиган тактика сифатида фойдаланадилар, бу еса ўзларининг ижтимоий ҳиссаларини онгсиз равишда реклама қилиш учун ишлатиш орқали рақобатдош устунликни сақлашга ёрдам беради (Fry, Keim, Mieners 1986, 105)Глобал рақобат трансмиллий корпорацияларга алоҳида босим о‘тказиб, уларни нафақат меҳнат амалиётларини, балки бутун та’минот занжири бо‘йлаб КСС нуқтаи назаридан амалиётларини ко‘риб чиқишга мажбур қилмоқда. Замонавий глобаллашув жаҳон иқтисодиётининг нотекис ривожланишига тобора кўпроқ дуч келмоқда, бу еса миллий иқтисодиётлар учун қўшимча хавфларни келтириб чиқаради.
• глобаллашув шароитида (капитал, товар ва ишчи кучининг еркин ҳаракатланиши) бизнес тобора халқаро миқёсда тус олмоқда, бундан ташқари, фақат жаҳон бозорига чиқадиган бизнес енг самарали ҳисобланади ва аксинча, бизнесда иштирок етмаслик. Компанияси (айниқса, мамлакат) халқаро бизнесда ўз самаралигини катта чеклайди.
• халқаро бизнес мезбон мамлакатларда бўлган ижтимоий трансформатсия жараёнларига таъсир келади. Халқаро бизнес, агар у ҳуқуқий ва ахлоқий меъёрларга риоя қилса, худди шундай "чанглантирувчи ари" га айланади, бу еса уй егасининг иқтисодий ва маданий ҳаётига имкон беради: у инвеститсиялар ва иш ўринлари беради, халқаро савдо ва ҳамкорликда иштирок етади. Бу асосодий емас, асалари халқаро бизнес рамзига айланган. Турли даража ва кўламдаги маммалар, масан, турли маданият вакиллари ўртасидаги алоқа ва ўзбара ҳаракатининг қадрият жарлари муаммолари шу шунда ёқ келади.
• халқаро бизнес мултикултуралiзм идеологиясига мултикултурализм маделогиясига куяйди, ҳар бир инсоннинг маданий индивидуаллигини сақлаш ва бажариш тассилларига асосланади. Меҳнат дастури ва ташкилотлар сайи ортиб отиб отиб полимаданиятли кетиб кетиб олади. Кўп трансиллий ва кўп миллатли корпорасiёнлар (дунёнинг турли давлатларидаги офислари, филиаллари ва ишлаб чиқариш сайклари билан характерли бўлган) турли миллий ва маданий таъсмаларга бўлган. Бу корпорасiёнлар ўз ҳодимларини шу чунда ўзбекистон иқтисодиёти ва ўзлигини ривожланишга юқат еътибор беради ва бу жараён фақат малкабий ва меҳнат кўп турқиб емас, тез-кўз қўйилади. Бу омилларнинг ҳисоби ҳужжатларни тайёрлаш (бошқа тилларга таржима), махсус та’лимлар о‘тказишда, маданиятара компетенсиятни шакллантиришда ко‘рсатилади.
Турли мамлакатларнинг иқтисодий ва ижтимоий ривожланиш даражаси шиша бўлганлиги сабабли ("туркия - енг йигирма презумпсия испанияси ва қирқ йил олдинги италия), италия компаниясининг турк бўлимида 20-40 ёшлилар олдинда еканлигини биладиган ходимлар бўлиши керак. Ўз мамлакатидаги ҳақиқий вазият.
• полимаданий бизнеснинг норматик назарияларидан бири — ижтимоий шартномалар назарияси — буюмларнинг қиммат конфорлари шартлари шартларида бизнес қоидалари ва нормаларни ишлаб чиқиш муаммоларини кўриб келади.
• бу назария турли маданиятларнинг ахлоқ мезонларини биргаштириш масалларини кўриб келади. Ахлоқ меъёрлари - одамлар фаолиятининг барча соҳаларида, шу жумладан, хулқ-туқтини аниқлаштириш (тарихий ва диний анънамалар асосида тузилган) қадриятлар тизими. Баъзи давлатларда хавфли сеҳарларда бола меҳнати ёки ҳомиладлар аёлларнинг ишлаб чиқиш нормал ҳолда. Бу қийматларнинг моқиноси учун шартларни ҳайталади.
• ижтимоий шартнома назарияси бизнес ахлоқининг қайта таърифи: "бизнес ахлоқи - уларнинг жамият маданиятига индивудал ахлоқ мезонлари билан алоқаси асосида қарор қабул қилиш жараёни". Халқаро бизнес ахлоқи ахлоқ принсiплари ва стандартларни яратмайди, мавжудларни фойдаланади. Халқаро шартномалар назарияси мувалфлари ҳар тули нормалларнинг мувофиқлиги ҳақидаги саволни кўриб кетиб, уч турга: микро-, макро- ва гипернормаларга бўлишни таклиф беради.
• гипернормалларга инсон асосий ҳуқуқлари: шахсий еркинлик, хавфсизлик, таълим олиш ҳуқуқи, уй-жой, мулкка егалик қилиш, сиёсий ҳаётда иштирок етиш, ўз қадр-қимматини ҳурматлаш ҳуқуқлари ўз ичига олади. Улар ўрнаши тушунишга еришиш учун асос.
• микронормалар алоҳида шахсларнинг (бошқа давлатдаги корпорация ёки фирма вакилларининг) хулқ-атворини билдиради, улар ташкилотда мавжуд қоидаларни (масалан, корпоратив етикани) акс еттиради ва ҳалоллик (барча шартномаларга риоя қилиш, бажариш) каби қоидаларни ўз ичига олади. Музокараларда ёлғон гапирмаслик, хавфсизликни таъминлаш ходимлар) ва бошқалар.
• макронормалар — маданий жамоя ёки давлат ичида қўлланилган ахлоқлик стандартлари ва қоидалар. Буддист жамоалари ўз маданиятларини ахлоқий стандартларини, мусулмон жамоатларини сақлаши мумкин. Агар буддiст жамоаси аъзолари мусулмонлар жамоасида тидбор қилса манфатлар тўқшиши келади. Шуну шундан бу жамоаларнинг иқтисодий ўзбек ҳаракатларида маҳаллик низомларни инсон ҳуқуқларининг гипернормал ёки етикаси билан мувофиқлаштириш зарур. Қўшимча, унинг қоидалари билан рози бўлмаган маҳаллий жамоа аъзоларига ундан чикиш ҳуқуқи берилиши керак.
• осиёда қарин-ақинларни ишлаб чиқиш нормал (непотҳизм), европа давлатларида бу ахлоқ қиёналарини бузиш. Европа ва осиё маданиятларининг ўзбар ҳаракатида қайси меъмарларга авто бериш керак? Бу савол устомотларни ўйлаб қўйиш билан ҳал қилинади. “фақат бир жамоада боʻлган ва бошқа одамлар ёки жамоаларга муҳим таʼсир боʻлмаган тронаксиялар улар кирилган жамоа қоидалари билан бошқарилиши керак”. Агар россия компанияси президенти пекинга хитойда қўшиқ корхона тузишга бориса, у хитойда мавжуд тарзимларга муқадат кириши керак. Агар хитой компанияси россияда қўшимча бизнес тузласа, у россияда қўйилган ҳуқуқий меъмарлар ва ахлоқ нормалларига созлаши шарт.
• маҳаллий жамоа низомлари биринчи ўқилиш ва бошқа одамларга налб таъсир етмаса қўлланиш керак. Бу ишлаб чиқишда глобал низомлар устурор. Халқаро ҳуқуқ қоидалари миллий қонунчилик қоидаларига қўрша устировли. "маъйқий норманинг манбаси бўлган глобал жамояга унга қанчачлик уроқот бериш керак". Масил, кўп давлатларда ёнғин хавфсизлиги ва саломатлик ва хавфсизлик бўйича глобал стандартлари мумкин.
• бизнес очилган иқтисодиёти муҳит барқарарлигини тарқатилган норизматлар муҳит ижтимоий-иқтисодий муҳитга зарар етмаган униворотлар ва норизматлар. Мисол учун, агар америка компанияси хитойда ёки россияда завод яратса, у ҳолда хитой ёки россия заводидаги меҳнат тўловлари ақшдаги каби юқори бўлмаслиги керак, чунки акс ҳолда хитойдаги ақш заводида юқори иш ҳақи ижтимоий ва иқтисодий вазиятни бузиши мумкин. Хитой жамиятининг муҳити.
• бу қоидалар турли маданият вакилларининг бизнес ўзбек ҳаракатларида келиши мумкин ҳар-та муаммоларни тукмайди. Маданий тафовутлар фақат ходимлар ўртасидаги емас, балкин ходимлар ва мижолар ўртасидаги ногос боғлик ва нижажлар асосига айланиши мумкин. Миссия ва можликларнинг сабаблари кўп бўлиши мумкин: тили ёқ; маданий монзутнинг билиши, минталитет хусусиятларини билишийлик, ёлг‘он стереотиплар; етнотсентризм.
• тарих бошқа халқларнинг тарих ва маданиятини билмаганлик қандай хатолашга еткетиши ҳақида исунларга то‘ли. Масан, 1970-йилларда ақш ва япония оʻртасида “савдо уруши” авж олган даврда ақш токиодан енани 17% га қайта баҳолашни талаб қилган. Япон вакили бу таклифни жапония қабул қила оламайди, чунки тўрт ўнлик муввалла шундай (17%) қарор қиб қилган япон ҳукумат аъзолари буюрғи қилишга мажбур бўлганини таъйди. Лакин, япония 16,9% мчжда қайта баҳолашга тез кузилди.
• кўпгина трансмиллий корпорациялар фойда кўриш учун камбағал мамлакатларда жуда паст стандартларга риоя қилишлари (болалар меҳнатидан фойдаланиш, атроф-муҳитни ифлослантириш, асосий даромад оладиган мамлакатларнинг ижтимоий муаммоларига еътибор бермаслик, масалан, тиббий ёрдамнинг ёқлиги) туфайли. Ғамхўрлик ва бошқалар), 1973 йилда менежернинг ахлоқ кодаклари ҳақида манифест ишлаб чиқган ва қабул етилган (давос, 1973).
• 2003-йил август ойида бмтда барча прудент ҳуқуқларига инсон ҳуқуқларини ҳурмат қилиш талабларини кенгайтириш “трансмиллий корпорациялар ва бошқа бизнесларнинг инсон ҳуқуқлари стандартлари” янги ҳужжат пайдат етди. Ақш президентлик маъмурияти ва америка халқаро бизнес кенгаси ушбу ҳужжатнинг қабул қилишига қарши етиб етиб, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ақш емас давлатларнинг масъулияти еканлиги билан асосланади. Бироқ, ҳужжат тарафдорлари замонавий йирик компаниялар жамиятда яқин ўтмишдагига қараганда муҳимроқ рол ўйнашидан келиб чиқди, шунинг учун улар инсон ҳуқуқлари етикаси ва бизнеснинг ижтимоий масъулияти билан боғлиқ муаммоларни ҳам ҳал қилишлари керак.
Ғарбдаги турли, шу жумладан, жамоат ташкилотлари - антиглобалистлар, оммавий ахборот воситалари, консалтинг ва нотижорат ташкилотларининг кенг тармоғининг мавжудлиги, қўшимча ихтиёрий ўзини ўзи чеклашларни қабул қилиш ёқотиш билан солиштирганда камроқ ёмонроқ бўлган вазиятга олиб келади. Ҳурматли компаниянинг обрўси. Инсон ҳуқуқлари тамойилларини бузмаган компания у билан боғлиқ ҳуқуқий муаммоларга таҳдид солмаслигига ишонч ҳосил қилиши мумкин, чунки у инсон ҳуқуқлари ва диний ташкилотлар томонидан уюштирилган норозилик ҳаракатларининг объекти бўлмайди, шунинг учун ҳам шерикларини ёқотмайди. У иш ташлашлар, санксиялар, кадрлар овириши ва ҳ.к. Билан таҳдид қилмаслиги.

3. БИЗНЕС ЕТИКАСИНИ БУЗИШЛАРИ

• асосий тушунчалар мазмуни: ахлоқий инқироз, ижтимоий аномия, авлодлар алмашинуви, маданий силжиш;
• ахлоқий инқироз ва ижтимоий аномиянинг асосий белгилари;
• маънавий инқироз сабаблари - глобал ва мамлакатимизда;
• 1980-йиллардаги маънавий инқироз ва маданий силжиш ўртасидаги боғлиқлик;
• идентификатсия инқирозининг сабаблари;
имкониятига ега бўлиш

• маънавий инқироз сабабларини таҳлил қилиш, унинг ҳалокатли оқибатларини олдиндан кўра билиш;

Шахсий

• ҳар бир шахс ва ҳар бир ижтимоий субектнинг янада мукаммал ижтимоий ва ташкилий тартибни яратишдаги о‘рни ҳақидаги билим.
БИЗНЕС АХЛОҚИ БУЗИЛИШЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙ ОҚИЯТЛАРИ
Ишбилармонлик ахлоқининг бузилиши ва уларнинг ижтимоий оқибатлари
Тадбиркорлик ва тадбиркорлик фаолиятида жамиятнинг маънавий ҳолати ўз аксини топади. Бу икки соҳа бир-бири билан чамбарчас боғлиқ: ишбилармонлик хатти-ҳаракатлари қабул қилинган ахлоқий меъёрлар билан боғлиқ, аммо бизнеснинг ўзи жамиятнинг ахлоқий меъёрларига таъсир қилади. Бузғунчи бизнес жамиятни вайрон қилади, ижтимоий масъулиятли тадбиркорлик еса бутун жамият бўйлаб сув устидаги доиралар каби тарқаладиган ижодий таъсир кўрсатади.

Етиканинг бузилиши замонавий жамиятдаги кўплаб бузғунчи тендентсияларнинг, жумладан, иқтисодий ва молиявий инқироз, инфлятсия, ҳаёт сифати ва атроф-муҳит сифатининг ёмонлашувининг сабаблари ҳисобланади. Ҳаётни ёқотиш, обрўни ёқотиш, ишончсизлик, иқтисодий зарар (паст сифатли маҳсулотнинг салбий оқибатларини бартараф етиш зарурати билан боғлиқ) - бу виждонсиз ва ахлоқсиз бизнеснинг ижтимоий оқибатларининг тўлиқ бўлмаган рўйхати.

Шахсий ахлоқ нуқтаи назаридан, ахлоқий меъёрларнинг мунтазам равишда бузилиши мавжуд; Ижтимоий етика нуқтаи назаридан, биз рамка тартибининг паст даражаси ҳақида гапиришимиз мумкин (рамка тартибининг асосий деформатсиялари адолатли рақобатнинг ёқлиги, олигархик капитализм, сиёсий авторитаризм), глобал муаммолар нуқтаи назаридан. , ахлоқ қоидаларининг бузилиши қайтариб бўлмайдиган фалокатларга олиб келиши мумкин.

Адолатсиз рақобат

1982-йил 29-сентябрда чикаголик аёл шамоллаб қолган Тйленолни олиб, вафот етди. Кейинги 15 соат ичида яна бешта заҳарланиш содир бўлди. Ўлим сабаби Жонсон & Жонсон томонидан ишлаб чиқарилган Тйленол капсулаларида кўп миқдорда калий сиянидининг мавжудлиги еди. Тергов шуни кўрсатдики, заҳарланган дори рақобатчилар томонидан босим ўтказиш усули еди. Компания чора кўрди (препаратнинг барча пакетлари олиб қўйилди), лекин ўз обрўсини сақлаб қолди ва бозорда қолди. Босқин қилишнинг бошқа усуллари ҳам бор, масалан, босқинчилик.

Босқинчилик - корхонанинг егаси ёки раҳбарининг иродасига зид равишда егаллаб олиш. "Раидер" сўзи Россияга Қўшма Штатлардан келган - босқинчилар қўшилиш ва сотиб олиш жараёнларида ҳужум қилувчи томон деб аталади, бунда ҳеч қандай жиноят бўлмаслиги мумкин, аммо инглиз тилида барча корпоратив егаллаб олишлар салбий маънога ега, Бу, одатда, дўстона егаллаб олишдан фарқ қиладиган олиб қўйиш пайтида ҳар доим таъсирланган томонлар мавжудлиги билан боғлиқ.

Россияда рейдлар кўпинча жиноий характерга ега. Ушбу жиноий тўқнашувларнинг бошланиши хусусийлаштириш ҳисобланади, ўшанда кўплаб корхоналар банкротлик протседураларидан ўтган ва ҳеч нарсага сотиб олинган. Миллиардлаб долларлик активларга ега корхоналар миллионлаб сотиб олинди (ЗИЛ 4 миллион долларга, Уралмаш 3,72 миллион долларга сотилган). Босқинчилик кўлами бугунги кунда ҳам камаймайди: 2002 йилда Россияда 1870 та босиб олиш содир бўлди, уларнинг 76 фоизи душманлик еди ва 2004 йилдан 2007 йилгача душманлик оператсиялари миқдори ҳатто тўрт баравар ошди. 2008 йилда Ички ишлар вазирлиги рейдлар олиб қўйиш ҳолатлари бўйича 3000 дан ортиқ мурожаатларни рўйхатга олди. Ушбу қонунсизлик ва зўравонликка Россия ҳуқуқий нормалари ва тартибларининг заифлиги ёрдам беради (Россия Федератсиясининг фуқаролик ва корпоратив қонунчилигида "ўзлаштириш" тушунчаси мавжуд емас). Кўпгина корхоналар ишлаб чиқариш мақсадида емас, балки кўчмас мулкни тортиб олиш учун олиб қўйилади, ишлаб чиқариш еса умуман ёқ қилинади. 2008 йил май ойида чоп етилган тадқиқотларга кўра, рейдлар Россиянинг инвеститсиялар учун жозибадор емаслигининг сабабларидан биридир. Мамлакатимиздаги рейдлар шу қадар кўпайиб кетдики, Дмитрий Медведев ҳукуматнинг корруптсияга ва рейдларга қарши қонун лойиҳаларини яратиш бўйича ишини шахсий назоратга олди.

Паразит маркетинг адолатсиз рақобатнинг яна бир кўринишидир. Бировнинг бренди, логотипидан фойдаланиш, г‘оялар, дизайн, интеллектуал мулкни о‘г‘ирлаш нафақат мамлакатимизда жуда кенг тарқалган ҳодиса. Бировнинг ғоясини, ривожланишини ўғирланг, уларга тезда пул ишланг - Хитой бундай сохта нарсалар билан машҳур. Муаммоларни олдини олиш учун хитойликлар бренд номини ёки ундаги бир нечта ҳарфни ўзгартирадилар. ИПҳоне бор еди - у иПҳоне бўлди. БМВ БЙД ва шунга ўхшашлар деб номланган. Агар маҳаллий иПҳоне 700 доллар туради, Хитойники еса 200 доллар туради. Планшет компютер 100 долларга сотилади. Биз технологик жосуслик даврида яшаяпмиз. Електрон ускуналар пайдо бўлиши билан унинг нусхаси икки ҳафта ичида Хитойда чиқарилади.

Мамлакатимиз учун ё‘қотишлар ко‘лами бо‘йича коррупсияга қарши курашиш муаммоси биринчи о‘ринда туради.