4-мавзу. Бизнес этикасининг асосий муаммолари

4.Ишбилармонлик этикасининг илмий фан сифатида шаклланиши
"Тадбиркорликни ахлоқий юритиш" тушунчасининг ўзи антик даврда савдогарлар орасида пайдо бўлган. Савдогарнинг обрўси, биринчи навбатда, унинг фаолиятига оммавий ахлоқий баҳо беришни акс еттирди. Бундан ташқари, хайрия институти бизнес эгаларининг ижтимоий жавобгарлиги шакли сифатида параллел равишда ривожланиб борди. Бироқ, ишбилармонлик этикаси ҳаракати фақат 19-аср охири ва 20-аср бошларида кенг тарқалди. Корпорациялар ўз ресурсларидан жамиятга фойда келтирадиган тарзда фойдаланишга мажбур бўлганлиги ҳақидаги даъволар тобора кучайиб борди - бу "капиталистик хайрия доктринаси". “Поʻлат қирол” Эндрю Карнеги ёки Жон Д.Рокфеллер каби ўз даврининг энг йирик тадбиркорлари ижтимоий дастурларга, оммавий кутубхоналар ва мактаблар қурилишига жуда катта маблағ сарфлаганлар. Албатта, барча тадбиркорлар бундай қарашларга амал қилмаган.
“Бизнес этикаси” китобида Ю.Ю. Петрунин, В.К. Борисов ишбилармонлик этикасининг шаклланишини шундай таърифлайди: “Бизнес этикаси билим соҳаси сифатида 1970-йилларда Америка Қўшма Штатларида шаклланган. Бу вақтда илмий ҳамжамият ва ишбилармонлар дунёси ўртасида профессионал бизнесменларнинг ўз бизнес операцияларида "ахлоқий хабардорлигини" ошириш зарурати тўғрисида келишув кучайиб бормоқда. Баъзи экспертлар "корпорацияларнинг жамият олдидаги масъулиятини" ошириш зарурлигини таъкидладилар. Бошқалар ҳам давлат бюрократияси, ҳам турли корпорациялар масъул шахслари ўртасида корруция ҳолатлари кўпайиб бораётганига эътибор қаратдилар.
1980-йилларнинг бошларига келиб бизнес этикаси каби билим соҳаси мутахассислар учун энг муҳим ўрганиш предметига айланди. Ишбилармонлик этикаси бўйича кўплаб китоблар нашр етилган ва АҚШдаги кўпгина бизнес мактаблари ўз ўқув дастурларига бизнес этикасини киритган. Буларнинг барчасига қарамай, ушбу билим соҳасининг чэгараларини аниқлаш ҳали ҳам жуда қийин. Бу, асосан, ушбу соҳада умумий методологиянинг ёқлиги, шунингдек, кўпчилик ишбилармонлар, агар улар бизнесдаги фойда мақсадлари деб аталадиган нарсага заррача даражада зид бўлса, ҳар қандай ахлоқий меъёрларга эътибор бермасликлари ҳақида кенг тарқалган шубҳа ва ишонч билан боғлиқ. ".
Умуман олганда, 20-аср учун жамиятнинг бизнес этикаси ва ижтимоий масъулият ҳақидаги тасаввури (ривожланган Ғарб мамлакатларида) уч босқичдан ўтди:
1. Даромадни максимал даражада оширишга қаратилган бошқарув (20-асрнинг 2-чорагигача): этика рентабелликдан кейин иккинчи ўринда туради (“ёввойи” капитализм даври);
2. Назорат бошқаруви (1930-йиллардан бошлаб): ташкилот ўз ходимлари ва уларнинг оила аъзоларига ғамхўрлик қилиш, чунки бу охир-оқибат юқори маҳсулдорлик ва рентабелликка олиб келади;
3. Ижтимоий бошқарув (1960-70-йиллардан бошлаб): ташкилот умуман жамият ва, хусусан, манфаатдор томонлар (манфаатдор шахслар гуруҳлари) олдида жавобгардир.