4-ma’ruza Titish, tozalash va aralashtirish jarayonlari samaradorligini nazorat qilish

Aralashtirish jarayonlarini nazorat qilish har bir komponentni o‘zining ichida va har bir komponent tolalarining hamma aralashmada bir xil taqsimlashdan iborat.
Yaxshi natijalarga erishish oson vazifa bo‘lmay, aralashtirish jarayoni dastlabki onlarda tolalar miqdori ko‘p bo‘lakchalar orasida sodir bo‘lganligi bois ularni mumkin qadar maydaroq hamda bir xil hajmda aralashtirishga tayyorlash kerak. Bu tarashgacha bo‘lgan tayyorlov jarayonlarida, ya’ni titish, tozalash jarayonlarida amalga oshiriladi. Aralashtirish jarayoni tarashgacha bo‘lakchalar orasida, tarashdan so‘ng esa tolalar orasida sodir bo‘ladi. Turli komponent tolalarining aralashmaning hammasida barobar taqsimlanishini ta’minlash uchun bo‘lakchalarni mumkin qadar oldinroq maydaroqlariga ajratish, keyin ularni aralashtirish va pirovard natijada har bir komponent tolalarini o‘zaro aralashtirish lozim. Buning uchun titish jarayonini mumkin qadar jadalroq amalga oshirish kerak. Aralashtirish jarayoni har xil usulda amalga oshiriladi.
Aralashtirish ip yigirishning turli bosqichlarida uyushgan va uyushmagan usullarda amalga oshiriladi. Uyushgan usulda tolalar qatlamlarda, piltalarda va boshqa xomaki mahsulotlarda aralashtirilsa, uyushmagan usulda tolalar kameralarda aralashtiriladi. Qatlamlarda aralashtirish hamma tolalarda qo‘llaniladi. Mazkur usul xolstlar bilan melanjlashda qo‘llaniladi. Yangi texnologiyalardan hisoblangan qatlamlab aralashtirish hozir ko‘p kamerali aralashtirish mashinalarida har bir bunkerdan chiqayotgan tolalarning uzatuvchi panjaraga qatlamlari ustma-ust tushishi natijasida sodir bo‘ladi. Bunkerlar soni nechta bo‘lsa, qatlamlar soni ham shuncha bo‘ladi. Tolalar tasmali transporterlarda qatlamlab aralashtiriladi, bunkerlardan tolalarni dozatorlardan foydalanib, transporterga tashlab turish mumkin (1.14-rasm a) yoki maxsus chiqaruvchi valiklar yordamida uzluksiz dozalab tushurish mumkin (1.14-rasm b).

a)	b)

1.14-rasm. Aralashtirish mashinalari dozatorlarining ishlashi sxemasi.

a) rostlash mexanizmi; b) mexanizmsiz (chapda) va
mexanizmli (o‘ngda) dozalash sxemalari.
Yuqori tezlikda ishlayotgan aralashtiruvchi mashina uzatuvchi mexanizm funksiyasi maxsus sistema yordamida nazorat etiladi (1-rasm, b). Uning yordamida A va B qatlamlarda komponentlar retsepdagidek (50x50%) bo‘lishi ko‘rsatilgan.
Yuqorida ko‘rsatilganidek aralashtirish jarayoni amalga oshirilsa yigirish korxonasi laboratoriyasi ko‘rsatkichlariga asosan 1 m kesmalarda olingan tarash piltasining chiziqiy zichligi bo‘yicha variatsiya koeffitsienti 1.7% ni, kichik kesmalarda 2,4%. II-o‘tim piltalash piltasining 1 m kesmalarda chiziqiy zichligi bo‘yicha variatsiya koeffitsienti -0.6 % kichik kesmalarda -2,6% tashkil qiladi. Yigirilgan ipning mashinasidan variatsiya koeffitsienti -2,5 %.
Barcha yetakchi firmalar mutaxasisslari olingan natijalar asosida, turli tolalarni aralashtirish jarayonlarini har xil yo‘llarini qo’llash orqali qanchalik yuqori darajada tashkil etilmasin tabiiy va kimyoviy tolalarni piltalash mashinasida aralashtirish maqsadga muvofiq emasligini ta’kidladilar.
Turli komponentdagi tolalarni aralashganlik darajasi yoki tolaning turli xususiyatlarini baholash uchun quyidagi ko‘rsatkichlardan foydalanamiz.
Aralashtirish jarayoni samaradorigini baholashda quyidagi ko‘rsatkichlardan foydalaniladi:

1. 
   Aralashtirish notekisligi. Buning uchun o‘rtacha kvadratik og‘ish aniklanadi.
   

(1.14)

Komponentlar kvadratik notekisliklari hisoblanadi.

i komponenti uchun (1.15)
butun aralashma uchun (1.16)

Bu yerda , , ..., …, – 1, 2, …i,…k komponentlar kvadratik natekisliklari.

2. Aralashtirish darajasi yoki aralashtirish to‘laligi.
Amaldagi komponent ulushining retseptdagidan farqi
1-komponent uchun
(1.17)
2-komponent uchun
(1.18)