4-Ma’ruza Mavzu: Harorat datchiklari. Rezistiv datchiklar, kontaktli va tenzometrik datchiklar. Reja

To’liq nurlanish (radiatsion) pirometrlari
Radiatsion pirometrlar (to’liq nurlanish pirometrlari) qizdirilgan jismning temperaturasini o’lchashga mo’ljallangan. Pirometr optik sistema (linza, oyna) bilan ta’minlangan. Bu sistema jismdan chiqqan nurlarni mitti termobatareya, qarshilik termometri va yarim o’tkazgichli termoqarshiliklardan iborat o’zgartirgichga to’playdi. O’lchash asboblari sifatida millivol’tmetr, avtomatik potensiometr va muvozanatlashtirilgan ko’priklardan foydalaniladi.
8.4- rasmda termobatareyali radiatsion pirometrning prinsipial sxemasi ko’rsatilgan. Pirometr ob’yektiv linza 1 va okulyarli teleskop 2 dan iborat. Nurlanish manbaidan chiqqan nurlarning yo’lida cheklovchi diafragma 3 o’rnatilgan, ob’yek­tiv linza fokusida esa termobatareya 4 joylashgan. Okulyar linza oldiga ko’zni muhofaza qiluvchi rangli shisha 5 qo’yilgan. Termobatareyada to’plangan nurlar uni qizdira boshlaydi va nurlanishning to’liq energiyasiga proporsional bo’lgan EYUK paydo bo’ladi. Bu EYUK millivol’tmetr bilan o’lchanadi.
100°S dan 4000°S gacha temperaturani o’lchaydigan radiatsi­on pirometrlarning turli konstruksiyalari mavjud bo’lib, ular o’zlarining optik sistemasi, termoparalarni ulash sxe­masi va boshqa elementlari bilan farq qiladi. Uzgartkichlari qarshilik termometridan iborat bo’lgan ba’zi radiatsion pirometrlar nisbatan kichik, masalan, 20°S dan 100°S gacha temperaturalarni o’lchay oladi. O’zgartgich qabul qiladigan nurlar energiyasini aniq hisobga olish juda qiyin.



8.4- rasm. Termobatereyali radiatsion pirometrini prinsipial sxemasi.

CHunki o’zgartkich va atrof muhit o’rtasida o’zaro issiqlik almashuvi mavjud. SHuning uchun asbob hisobga olib bo’lmaydigan xatolarga yo’l qo’yishi tabiiy.

Lekin shu kamchiliklarga qaramay, radiatsion pirometrlar sanoatda juda keng qo’llaniladi. Pirometrlarning ko’rsatishlarini masofaga uzatish yoki avtomatik ravishda yozib olish va ular yordamida temperaturani rostlash mumkin. 2500°S gacha temperaturani o’lchashda pirometr ko’rsatishlarining xatosi ±1,5% dan, 2500°S dan ortiq temperaturani o’lchaganda esa ±2,5% dan oshmaydi.
Seriyalab chiqarilayotgan APIR-S turidagi to’liq nurlanish pirometrlari temperaturani 30 dan 2500°S gacha bo’lgan oraliqda o’lchashga mo’ljallangan. Maxsus tayyorlangan piro­metrlar — 100° dan +3500°S gacha oraliqda qo’llaniladi.


Foydalanilgan adabiyotlar:
1. YUsupbekov N.R., Muxamedov B.I., Gulyamov SH.M. Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish. –Toshkent: O’qituvchi, 2011.
2. B.E. Muhamedov. Metrologiya, texnologik parametrlarni o’lchash usullari va asboblari. – Toshkent: O’qituvchi, 1991.