4-ma`ruza Mavzu: Gidroliz, gidratatsiya va eterifikatsiya jarayonlari

1. Xlorolefinlar ishlab chiqarish. Ishqor bilan degidroxlorlash orqali 1,1,2trixloretandan vinilidenxlorid va 1,3-butadiendan 1,2-dixlorbuten-3 orqali xloropropen sintez qilinadi:
2CH₂ Cl-CHCl₂ +Ca(OH)₂ → 2CH₂ = CCl₂ + CaCl₂ + 2H₂O

2. α-oksidlar olish. Xlorgidrinlarni ishqor bilan degidroxlorlash orqali α-oksidlar, masalan propilenoksid, epixlorgidrin sintez qilinadi:
Propilenxlorgidrin Ca(OH)₂ bilan degidroxlorlansa propilenoksid hosil bo`ladi:

Jarayon texnologiyasi. Yuqorida ko`rib chiqilganidek, ishqorli degidroxlorlash jarayoni kuchli ishqorlarning suvli eritmalari (Ca(OH)<sub>2</sub> va NaOH) ta`sirida sodir bo`ladi, hosil bo`lgan reaksiya mahsuloti haydash yo`li bilan reaksiya muhitidan ajratib olinadi. HCl ni parchalanishi xlorgidrinlarda oson, etanning polixlorli hosilalarida esa qiyinroq sodir bo`ladi, lekin jarayon atmosfera bosimida 100^oC temperaturada olib boriladi.
Ishqor bilan gidrolizlash usuli bilan spirtlar ishlab chiqarish.Yuqorida bayon qilinganidek, xlorli hosilalar gidrolizi xlor atomini almashinishi bilan ortiqcha olingan suv muhitida Na₂CO₃ (spirtlar olishda) yoki NaOH ishtirokida ro`y beradi (fenollar sintezi). Xlorli hosilalarning reaksiyaga kirishish qobiliyatiga qarab gidroliz jarayoni 120-125<sup>o</sup>C dan (allilxlorid gidrolizi) 300-350<sup>o</sup>C gacha temperaturada (xlorbenzol gidrolizi) olib boriladi. Aralashmani suyuq holda ushlab turish uchun bosimni 0,5-1,0 dan 10 Mpa gacha ushlab turish talab etiladi. Bunday sharoitda kontakt vaqti bir necha minutda to 20-30 minutgacha o`zgaradi.
Ilgari ushbu xlorli usul bilan spirtlar va fenollar olish keng tarqalgan edi, lekin hozirgi paytda iqtisodiy samarali usullar paydo bo`lishi munosabati bilan uning ahamiyati yo`qoldi. Fenolni xlorbenzoldan olish reaksiyasi:

Fenol olishning boshqa usulida benzolni oksidli xlorlash va oksixlorlash bosqichida NSl ishtirokida xlorbenzolni gaz fazasida gidrolizlash quyidagi ko`rinishga ega (Pashig usuli):

Natijada xlor umuman sarflanmaydi, umumiy jarayonda benzolni fenolga oksidlanishi sodir bo`ladi.
Ishqoriy gidroliz reaksiyalari bilan ko`pgina xlorfenollar olinadi. Masalan, geksaxlorbenzoldan pestitsidlar pentaxlorfenol va natriy pentaxlorfenolyat sintez qilinadi:

Spirtlar olishda xlorli hosil alar gidrolizi allil spirti sintez qilishda o`zining ahamiyatini saqlab qoldi:
2CH<sub>2</sub>= CHCH<sub>2</sub>Cl + Na<sub>2</sub>SO<sub>3</sub> → 2CH<sub>2</sub> = CHCH<sub>2</sub>OH + 2NaCl + CO<sub>2</sub>
Allil spirti CN<sub>2</sub>=SN-SN<sub>2</sub>ON (suyuqlik bo`lib, T_qay.=96,2^oC) ftal, fosfat va boshqa kislotalarning allil efirlari ishlab chiqarishda qo`llaniladi (ushbu efirlar monomer hisoblanadi); u glitserin sintezida oraliq modda bo`lib xizmat qiladi. Allilxloridni katalizator ishtirokida (bir valentli mis xlorid) suv bilan gidrolizlash orqali ham allil spirti olish mumkin:

Gidroliz jarayoni0,2%-li Cu₂Cl₂ eritmasida 2,0-2,5% li xlorid kislota ishtirokida 80^oC olib boriladi. Oraliq mahsulotlar diallil efir va propion aldegid hosil bo`ladi.