4-ma’ruza mashinasozlikda o‘zaroalmashunuvchanlik to‘g‘risida tushunchalar. Reja

O‘zaroalmashinish to‘liq yoki noto‘liq bo‘lishi mumkin. To‘liq o‘zaroalmashinishda yig‘ish jarayonida xech kanday sozlash yoki moslashtirish operatsiyalari bo‘lmasligi kerak. Bu esa detallar o‘lchamlariga qat’iy dopusklar talab qiladi va maxsulot tannarxini birmuncha oshiradi. SHuning uchun to‘liq o‘zaroalmashinishni aniqligi 5-6 kvalitetdan yuqori bo‘lmagan detallar uchun, detallar soni ko‘p bo‘lmagan yig‘ma birliklar uchun, shuningdek mahsulotlarni bir qismida ham talab qilingan tirqishlar va tarangliklar bajarilmasligi mumkin bo‘lmagan holda qo‘llash iqtisodiy nuqtai nazardan afzaldir.

Kolgan hollarni barchasida noto‘liq o‘zaroalmashinish qo‘llanishi afzal. Bunda yig‘ish jarayonida konpensatorlar, sozlash elementlaridan foydalanib moslashtirish ishlarini olib borishga ham zaruriyat paydo bo‘ladi. Noto‘liq o‘zaroalmashinish aloxida geometrik, elektrik va boshqa parametrlar bo‘yicha ta’minlanishi mumkin bo‘lgani sababli, shuningdek detallar o‘lchamlarining dopusklarini ancha kengaytirish imkoniyatini bergani uchun mahsulot tannarxini pasayishiga olib keladi.

O‘zaroalmashinish tashqi va ichki bo‘lishi ham mumkin. Tashqi o‘zaroalmashinish – bu sotib olingan va kooperatsiya qilinadigan mahsulotlarni ekspluatatsion ko‘rsatkichlar hamda birikuvchi sirtlarni o‘lchamlari va shakli bo‘yicha o‘zaroalmashinish. Masalan, tashqi o‘zaroalmashinish elektrodvigatellarning valini aylanish chastotasi va quvvati, tebranish podshipniklarni xalqalar diametrlari bo‘yicha bo‘ladi.

Ichki o‘zaroalmashinish alohida uzellarga kiruvchi detallar, yoki mahsulot tarkibiga kiruvchi kismlar va mexanizmlarga tegishli. Masalan, tebranish podshipniklarining tebranish jinslari bilan xalqalari ichki guruhlab o‘zaroalmashinish xususiyatiga ega.

Ishlab chiqarishni o‘zaroalmashinish darajasi o‘zaroalmashinish koeffitsienti bilan tavsiflanishi mumkin. Bu koeffitsient K_o‘ o‘zaro almashinuvchi detallar va qismlarning ishlab chiqish sermexnatligini mahsulotni ishlab chiqish umumiy sermexnatligiga olingan nisbatga teng. Koeffitsient K_o‘ ni birga yaqinlashishi ishlab chiqarishni yuksak texnik saviyasini ob’ektiv zaminidir.

O‘lchash asboblarini ishlab chiqarishda to‘la o‘zaroalmashuvchnlik qoidalaridan keng foydalaniladi. Bu qoidalar detallarga qo‘shimcha ishlov berilmasdan maqsad uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri foydalanish imkoniyatini beradi. O‘zaroalmashuvchanlik talabiga javob berish uchun detalning barcha funksional xususiyatlari bo‘yicha texnik talablarda belgilab qo‘yilgan oraliqda bo‘lishi kerak. Detal ko‘rsatkichlarining aniqligiga qo‘yilgan talablarning bajarilishi o‘zaroalmashuvchanlikga erishishning eng asosiy shartlaridan biridir. O‘zaroalmashuvchanlik qoidalari o‘lchov asboblarini loyihalash, ishlab chiqarish va undan foydalanishda detallar, qismlar va butun o‘lchash asbobining o‘zaro almashuvchanligini ta’minlash uchun xizmat qiladi. O‘lchash asbobi konstruksiyasi, uning qismlari va detallari o‘zaroalmashuvchan bo‘lishi mumkin.