4-ma’ruza mashinasozlikda o‘zaroalmashunuvchanlik to‘g‘risida tushunchalar. Reja

4-MA’RUZA
Mashinasozlikda o‘zaroalmashunuvchanlik to‘g‘risida tushunchalar.


Reja:
1.Mashinasozlikda o‘zaro almashuvchanlik.
2.O‘zaroalmashuvchanlik turlari .
3.O‘lcham turlari.
4. O‘lcham joizligi (quyimi).
5. Kvalitet to‘g‘risida tushuncha.
6. O‘lcham joizligini hisoblash.

Keyingi vaqtlargacha dunyoning ko‘p davlatlarida milliy dopusklar va o‘tkazishlar tizimlari, o‘zaroalmashinish normalari ishlatilib kelgan. Bunday holat davlatlararo maxsuslashish va kooperatsiya jarayonlariga to‘sqinlik qilgan. Xalqaro maxsuslashish va kooperatsiya jarayonini kengaytirish maqsadida 1 yanvar 1977 yildan O‘zbekiston Respublikasi SSSR tarkibida xalqaro standartlashtirish tashkiloti (ISO) tavsiyalariga asoslangan SEV davlatlarining dopusklar va o‘tkazishlar yagona tizimiga o‘tdi. (DUYAT SEV-ESDP SEV)

Bu tizim iqtisodiy hamkorlik Kengashiga kirgan davlatlarning barchasi uchun yagona deb qabul qilingan va rivojlangan davlatlar tizimlaridan kam farq qiladi. Tizim detallarni silliq elementlari uchun ishlab chiqilib, keyinchalik boshqa tipaviy detallar va birikmalar uchunham SEV asosiy o‘zaroalmashinish normalari kiritilgan. SSSR tarqalgandan keyin Toshkent shaxrida MDXning standartlashtirish masalalari bo‘yicha birinchi muvofiqlashtirish Kengashi o‘tkazildi. Kengash qaroriga asosan MDXda, shu jumladan O‘zbekiston Respublikasida ham, SEV miqyosida oldindan ishlatilib kelingan standartlashtirish tizimlari o‘zgartirilmasdan koldirildi.

O‘zaro almashinish va uning turlari.


O‘zaroalmashuvchanlik deb, o‘lchov asbobi, uning qismlarining yoki boshqa narsalarning ma’lum ko‘rsatkichlari va xususiyatlari bo‘yicha shu singari mahsulot nusxalari bilan o‘zaro almashish imkoniyatlariga aytiladi. O‘zaroalmashuvchanlik baholanish ko‘rsatkichlari asosida to‘liq, qisman, tashqi, ichki va funksional o‘zaroalmashuvchanliklarga bo‘linadi.
YOki o‘zaro almashinish deganda mashinaga qo‘yilgan texnik shartlar bajarilishi va undan talab qilingan boshqa ko‘rsatkichlarga erishilishi sharti bilan yig‘ish yoki ta’mirlash jarayonida detallar va yig‘ma birliklarni boshqa mustaqil ishlab chiqilgan ekzemplyarlari bilan moslashtirmasdan almashtirish imkoniyati tushuniladi. Bu xususiyatga detallar va tarkibiy kismlarning ishlab chiqilgandan keyingi o‘lchamlari, shakli, mexanikaviy, elektrik va boshqa sifat ko‘rsatkichlari talab qilingan chegaralarda bo‘lsagina erishish mumkin.

Xozirgi zamon mashinasozligida mashinalar murakkabligi oshgan sari ularning alohida detallar va uzellari aniqligiga talablar ham oshmoqda. SHu sababli o‘zaroalmashinish konveyerda yig‘ishga asoslangan ko‘plab ishlab chiqarishni tashkil qilish asosiy omillaridandir.

O‘zaro almashinish mahsulotni eng past narxidagi eng yuqori sifatini ta’minlaydi. O‘zaroalmashinish darajasi qancha baland bo‘lsa, mahsulotda o‘zaroalmashuvchan detallar soni kancha ko‘p bo‘lsa, shuncha bu mahsulotni yig‘ish uchun sarflanadigan vaqt kam bo‘ladi va uni tannarxi past bo‘ladi. O‘zaroalmashuvchan detalli mahsulotlar xususiyatlarining bir xilligi baland bo‘ladi (aniqlik, ishonchlilik, uzoq muddat davomida xizmat qilish), demak ularning sifati ham baland bo‘ladi. Bundan tashkari o‘zaroalmashinish ish unumdorligini, ishlab chiqarishni rejalashtirish sifatini va nazorat ob’ektivligini oshiradi. U maxsuslashtirish va kooperatsiya qilish uchun ham keng imkoniyatlar ochib beradi.