4 боб суғурта муносабатларининг юридик асослари

4.3. Суғурта фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш:
Ўзбекистон ва халқаро тажриба
Ўзбекистон Республикасида суғурта иши субъектлари фаолиятини назорат қилиш (суғурта назорати) уларни суғурта қонун ҳужжатларига риоя қилиш, суғурта қонунчилиги муносабатлари иштирокчилари томонидан бузилишни олдини олиш ва тўхтатиш, суғурталанувчилар, бошқа манфаатдор шахслар ва давлат ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилишни таъминлаш, суғурта ишини самарали ривожлантириш мақсадида амалга оширилади.
Суғурта назорати тамойилларини тақдим этамиз (13-расм).

Суғурта фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш
Суғурта назорати-тамойиллар
Қонунийлик			Ошкоралик				Ташкилий бирлик

13-расм. Суғурта назорати тамойиллари мажмуи.
Суғурта назорати Ўзбекистонда Молия вазирлиги қошида Суғурта назорати давлат инспекцияси томонидан амалга оширилади. Суғурта муносабатлари субъектлари фаолияти устидан суғурта назоратини қўллаб-қувватловчи асосий тартибларни кўриб чиқамиз:

1. 
   Суғурта иши субъектлари фаолиятини лицензиялаш;
   
2. 
   Суғурта иши субъектларининг ягона давлат реестрини, суғурта иши субъектлари уюшмаларининг реестрини юритиш;
   
3. 
   Суғурта қонунчилигига риоя этилишини назорат қилиш - фаолиятни текшириш, ҳисоботларнинг ишончлилиги, суғурталовчиларнинг молиявий барқарорлиги ва тўловга лаёқатлилигини таъминлаш;
   
4. 
   Суғурта ташкилотлари устав капитали ҳажмини хорижий инвесторлар ҳисобидан ошириш, хорижий инвесторлар иштирокида суғурта компаниялари акцияларини (устав капиталидаги улушини) бегоналаштириш, хорижий суғурта, қайта суғурта, брокерлик ва суғурта соҳасида фаолият юритувчи бошқа ташкилотларнинг ваколатхоналарини очиш, суғурталовчиларнинг хорижий давлат инвестициялари билан филиалларини очишга рухсат бериш;
   
5. 
   Вақтинчалик маъмуриятни тайинлаш, тўхтатиб туриш ва суғурта ташкилотининг ижроия органи ваколатларини чеклаш тўғрисида қарор қабул қилиш (“Банкротлик тўғрисида” қонун);
   

Суғурта тадбиркорлик субъектлари фаолиятини лицензиялаш давлат томонидан тартибга солишнинг дастлабки муолажасидир. Суғурта брокери сифатида суғурта, қайта суғурталаш, ўзаро суғурталаш, воситачилик фаолиятини амалга ошириш учун лицензия суғурта иши субъектига суғурта назорати органи томонидан бериладиган махсус рухсатнома ҳисобланади.
Суғурта ташкилоти, қайта суғурталаш ташкилоти, ўзаро суғурталаш жамияти, суғурта брокерига лицензия тақдим этиш стандартларини кўриб чиқамиз (4-жадвал).
Лицензия олиш учун ариза берувчи суғурта назорати органига қуйидагиларни тақдим этади:
1) лицензия олиш учун ариза;
2) таъсис ҳужжатлари;
3) юридик шахсни давлат рўйхатидан ўтказилганлиги тўғрисидаги ҳужжат;
4) таъсисчилар мажлисининг баённомаси;
5) акциядорлар (иштирокчилар) таркиби тўғрисидаги маълумотлар;
6) ҳужжатлар - устав капиталини тўлиқ тўлаш;
7) суғурта иши субъекти таъсисчилари бўлган юридик шахсларни давлат рўйхатидан ўтказиш тўғрисидаги ҳужжатлар, уларнинг бухгалтерия (молиявий) ҳисоботларининг ишончлилиги тўғрисидаги аудиторлик ҳисоботи;
8) ижро этувчи орган, раҳбарлар, бош бухгалтер ҳақидаги маълумотлар, ушбу шахсларнинг малака талабларига мувофиқлигини тасдиқловчи ҳужжатларни илова қилган ҳолда;
9) актуарий ҳақида маълумотлар;
4-жадвал
Суғуртада лицензиялаш стандартлари рўйхати

	Амалга ошириш учун лицензия
Суғурта ташкилоти	Ихтиёрий ҳаёт суғуртаси; ихтиёрий шахсий суғурта (ихтиёрий ҳаёт суғуртасидан ташқари); ихтиёрий мулк суғуртаси; мажбурий суғуртанинг муайян тури бўйича қонун томонидан амалга ошириладиган суғурта тури; қайта суғурта ташкилотининг суғурта тўлови бўйича қайта суғурта шартномаси бўйича мажбуриятлар қабул қилинган тақдирда қайта суғурта
Қайта суғурталаш ташкилоти	Қайта суғурталаш
Ўзаро суғурталаш жамияти	Ихтиёрий ва мажбурий суғурта шаклидаги ўзаро суғурталаш
Суғурта брокери	Воситачилик фаолияти

10) таъсисчилар - жисмоний шахслар томонидан устав капиталига киритилган маблағларнинг келиб чиқиш манбаларини тасдиқловчи ҳужжатлар;

11) ички аудитор ҳақида маълумот;
12) ички аудит тўғрисидаги Низом;
13) бошқа ҳужжатлар.
Суғурта фаолиятини амалга ошириш учун лицензия бир қатор муҳим нуқталарни ўз ичига олиши керак:
1) лицензия берган суғурта назорати органининг номи;
2) суғурта тадбиркорлик субъектининг номи (фирма номланиши) - юридик шахс;
3) якка тартибдаги тадбиркор тўлиқ исми;
4) суғурта иши субъектининг жойлашган жойи ва почта манзили - юридик шахс ёки якка мулкдор;
5) юридик шахснинг ёки якка мулкдорнинг асосий давлат рўйхатидан ўтказиш рақами;
6) СТИР;
7) суғурта иши фаолияти (суғурта, қайта суғурталаш, ўзаро суғурталаш, воситачилик фаолияти);
8) суғурта ташкилоти томонидан амалга ошириладиган фаолият тури (ихтиёрий ҳаёт суғуртаси, ихтиёрий шахсий суғурта, ихтиёрий ҳаёт суғуртаси бундан мустасно, ихтиёрий мулк суғуртаси ёки мажбурий суғуртанинг муайян тури бўйича федерал қонунга мувофиқ суғурта турининг номи);
9) ўзаро суғурта жамияти томонидан амалга ошириладиган суғурта шакллари ва турлари;
10) суғурта назорати органининг лицензия бериш тўғрисидаги қарорининг рақами ва санаси;
11) суғурта иши субъектларининг ягона давлат реестридаги рўйхатга олиш рақами;
12) лицензия рақами ва берилган сана.
Суғурта иши субъектларини лицензиялаш тартибини кўриб чиқамиз. Лицензия унинг амал қилиш муддати чекланмаган ҳолда берилади ва олинган кундан бошлаб амал қилади. Лицензия суғурта тадбиркорлик субъекти фаолияти тугатилган тақдирда бекор қилинади.
Суғурта ташкилоти фаолияти давомида лицензияни чеклаш ёки тўхтатиб туриш тартиблари амалга оширилиши мумкин. Бу қандай ҳолатларда содир бўлади?
Агар қонунчилик бузилиши аниқланса, суғурта иши субъектига суғурта назорати органи томонидан кўрсатма берилади. Кўрсатма беришга олиб келадиган вазиятларни санаб ўтамиз:

1. 
   суғурта иши субъекти томонидан суғурта қонунчилиги талабларини бузиш;
   
2. 
   суғурталовчи томонидан суғурта захираларини шакллантириш ва жойлаштиришга доир қонун ҳужжатларига риоя этилмаслиги;
   
3. 
   суғурталовчи томонидан активлар ва қабул қилинган мажбуриятлар норматив нисбатини таъминлаш учун белгиланган талабларга, молиявий барқарорлик ва тўлов қобилиятини таъминлаш учун бошқа талабларга риоя этмаслик;
   
4. 
   суғурта назорати органига ҳисобот бериш талабларини бузиш;
   
5. 
   суғурта назорати тартибида талаб қилинган ҳужжатларни белгиланган муддатда тақдим этмаслик;
   
6. 
   тўлиқсиз ва (ёки) ишончсиз ахборотни тақдим этиш фактини аниқлаш;
   
7. 
   ҳужжатларга киритилган ўзгартириш ва қўшимчалар тўғрисидаги маълумотларни суғурта назорати органига тақдим этмаслик.
   

Агар, масалан, суғурта ташкилотига кўрсатма берилса, у нима қилиши керак? Суғурта иши субъекти Низомда белгиланган муддатда суғурта назорати органига аниқланган қоидабузарликларни бартараф этилганлигини тасдиқловчи ҳужжатларни тақдим этади. Бу кўрсатма бажарилган деб тан олиш учун асосдир.
Кўрсатма бажарилмаган тақдирда лицензия чекланган ёки тўхтатиб қўйилган бўлади.