4 боб суғурта муносабатларининг юридик асослари

4.2. Суғурта шартномаси. Суғурта шартномасининг муҳим шартлари.
Суғурта шартномаси ёзма шаклда тузилиши керак. Қуйидаги истиснога рухсат этилади - мажбурий давлат суғурта шартномаси.
Суғурта шартномаси суғурталовчи томонидан имзоланган суғурта полиси (гувоҳнома, сертификат) тузиш йўли билан тузилиши мумкин.
Бир хил мулкнинг турли партияларини (товарлар, юклар ва бошқаларни) тизимли суғурта қилиш муайян муддатга ўхшаш шартларда суғурталанувчининг суғурталовчи билан келишувига мувофиқ бир суғурта шартномаси – асосий полис асосида амалга оширилади.
Суғурта шартномасининг муҳим шартларини кўриб чиқайлик.
Мулк суғуртаси шартномасини тузишда суғурталанувчи ва суғурталовчи ўртасида қуйидаги келишувларга эришиш керак:

1. 
   суғурта объекти бўлган муайян мол-мулк ёки бошқа мулкий манфаат тўғрисида;
   
2. 
   содир бўлган тақдирда суғурта амалга оширадиган ҳодиса (суғурта ҳолати) нинг характери тўғрисида;
   
3. 
   суғурта суммаси миқдори тўғрисида;
   
4. 
   шартнома муддати тўғрисида.
   

Шахсий суғурта шартномасини тузишда суғурталанувчи ва суғурталовчи ўртасида қуйидаги келишувларга эришиш керак:

1. 
   суғурталанган шахс тўғрисида;
   
2. 
   суғурта (суғурта ҳолати) содир бўлган тақдирда суғурталанган шахснинг ҳаётида амалга ошириладиган тадбирнинг характери тўғрисида;
   
3. 
   суғурта суммаси миқдори тўғрисида;
   
4. 
   шартнома муддати тўғрисида.
   

Муайян суғурта тури бўйича суғурта қоидаларида суғурта шартномаси шартларини аниқлаш муҳим аҳамиятга эга:

1. 
   Суғурта шартномаси тузиладиган шартлар суғурталовчи ёки суғурталовчилар уюшмаси томонидан қабул қилинган ёки тасдиқланган тегишли турдаги стандарт суғурта қоидаларида белгиланиши мумкин.
   
2. 
   Шартнома тузилаётганда суғурталанувчига суғурта қоидалари топширилади. Бу шартномада қайд этиш билан тасдиқланган бўлиши керак.
   

Суғурта шартномасини тузишда суғурта қилдирувчи суғурталовчини суғурта ҳодисаси эҳтимоли ва унинг юзага келиши мумкин бўлган зарарлар миқдорини (суғурта риски) аниқлаш учун зарур бўлган малум ҳолатлар ҳақида хабардор қилиши шарт.
Агар, суғурта шартномаси тузилгандан сўнг, суғурталанувчи суғурталовчига ҳолатлар ҳақида била туриб ёлғон маълумот берганлиги аниқланса, суғурталовчи шартномани ҳақиқий эмас деб эълон қилинишини талаб қилишга ҳақли.
Суғурта хизматлари истеъмолчиларига суғурта қоидалари ва суғурта шартномаси лойиҳасини диққат билан ўрганиш тавсия этилади. Бундан кейин суғурта ҳужжатларини имзолаш мумкин.
Суғурта шартномасини бошлаш учун муайян шартлар мавжуд (12-расм).

Суғурта шартномасининг амал қилиши бошланиши
Суғурта шартномаси суғурта мукофоти ёки унинг биринчи бадалини тўлаш вақтида кучга киради	Суғурта шартномасида назарда тутилган суғурта суғурта шартномаси кучга киргандан кейин содир бўлган суғурта ҳодисалари учун қўлланилади

12-расм. Суғурта шартномасини бошлаш шартлари.
Суғурта амалиётида суғурта шартномасини муддатидан олдин бекор қилишга йўл қўйилади. Суғурта шартномаси, агар кучга кирганидан кейин суғурта ҳодисаси эҳтимоли йўқолса ва суғурта ҳодисасидан бошқа ҳолатлар туфайли суғурта хавфининг мавжудлиги тўхтатилса, тузилган санадан олдин бекор қилинади:
- бошқа сабабларга кўра суғурталанган мол-мулкни йўқотиш;
- тадбиркорлик рискини ёки ушбу фаолият билан боғлиқ фуқаролик жавобгарлиги рискини суғурталаган шахс томонидан тадбиркорлик фаолиятини тугатиш.
Суғурта қилдирувчи (бенефициар) суғурта шартномасини исталган вақтда бекор қилишга ҳақли. Суғурта қилдирувчи (бенефициар) суғурта шартномасидан эрта воз кечган тақдирда суғурталовчига тўланадиган суғурта мукофоти ундирилмайди, агар шартномада бошқаси назарда тутилмаган бўлса.