4 – mavzu: Tokarlik gurihidagi dastgohlar, ularning tuzilish va ishlash prinsipi. Reja

5.1 – jadval. Uglerodli konstrukstion po’latdan tayyorlangan dastaklar uchun _eg – ning yassi sirt bo’yicha egilishdagi ruxsat etiladigan zo’riqishlari ahamiyati (murakkab qarshilik hisobga olinganda)

Dastaklar	eg (Gm\mm^2 larda) ning plandagi bsh burchakdan (graduslarda) va keskich kallagining tuzilishidan bg’liq bo’lgan hlda yassi sirt bo’yicha egil. rux.et.zur.
	30	45	60	75	90	45(kayr)
Toblanmagan	12	10	8	6,5	5,5	13
Toblangan	24	20	16	13	11	26

Murakkab qarshilik ko’rsatish sharoitida zo’riqish taxminan ikki baravar yuqori (yassi sir bo’yicha egilishdagi zo’riqishlarga bo’lgan munosabati Pz kuchidan) bo’ladi va ularning miqdoriga plandagi burchak va keskich kallagining konstrukstiyasi tasir qiladi. 5.1 – jadvalda yassi sirt bo’yicha egilishda lekin murakkab qarshiliklar hisobga olinganligi bilan ruxsat etilgan zo’riqishlar keltirilgan.

Ba’zi hollarda keskich dastagini bikrlikka hisoblab tekshirish zarur bo’ladi. Keskichning bikrligi bo’yicha uni eguvchi maksimal kuchi quyidagicha aniqlanadi.
Pz_bikr = ZfEJ / ³ kgk (5.8)
Bu erda f – keskich o’qining ruxsat etilgan egilishi mm larda (xomaki yo’nishda f = 0,1 mm, tozalab yo’nishda f = 0,05mm);
E – keskich tanasi materialining elastiklik moduli kGk\ mm³ larda (uglerodli konstrukstion po’latlar uchun E = 20000 ÷ 22000 kg\mm²);
J – keskich tanasining inerstiya momenti (kesimi to’g’ri burchakli tana uchun J = VN³\ 12, aylana tanalar uchun J = 0,05 ^. d4, tana aylanasining diametri d bilan belgilanadi, mm.larda).
Keskich tanasining mustahkamlik chegarasiga ko’ra maksimal kuchni teshkirish quyidagi formuladan topiladi: (7.3) formuladan
Pz_must = V ^. N^{2 .} _eg / (6 ^. ) kgk (5.9)
Berilgan dastgoh uchun keskichni knstrukstiyalashda tanasining olingan o’lchamlari (balandligi)ni keskich ushlagichdagi keskichning tayanch yuzasidan shu dastgoh markazlar chizig’igacha bo’lgan oralig’i bilan solishtirish kerak.
Yuqoridagi keltirilgan kesim o’lchamlarini hisoblashlar shuni ko’rsatadiki xavfli kesim go’yo keskich uchidan - oraliqda joylashgan bo’lib, u keskichning ruxsat etilgan chiqib turishga teng [odatda =(1,0 ÷ 1,5) ^. N] day bo’ladi. Lekin kuchsiz joy keskich kallagidagi plastinka uchun o’yilgan joy bo’lib, tanasi mustahkamlikda hisoblash (tekshirish) ni shu kesimda, qaysikim kuchsiz joyda bajarish kerak (7.2 - shakl).
Keskich tanasi materialini po’lat 60 qabul qilamiz. Uning Brinnel bo’yicha qattiqligi NV 255, cho’zilishdagi vaqtinchalik mustahkamlik chegarasi _chuz = 69 kgk\ mm² (“Spravochnik molodogo tokarya”, 16 bet, 9jadval). Egilishdagi (vaqtinchalik) mustahkamlik chegarasi _eg = 20 kgk\mm².
a) Ishlash sharoiti va berilgan rejimga kesish kuchi Pz ni aniqlaymiz.
Pz = C_pz ^. t^{Xpz .} S^{Ypz .} K_pz kgk,
Bu erda – cho’zilishdagi vaqtinchalik mustahkamlik chegarasi _chuz =75 kgk\mm² bo’lgan po’latni = 10⁰ va = 45⁰ bo’lgan qattiq qtishmali keskich bilan tashqi sirtni yo’nishda Pz kuchini tpish formulasidagi kefistentlarning daraja ko’rsatkichlarning o’rtacha qiymatlari jadvaldan (“Spravochnik metallista”) tpib keltiramiz.
C_pz = 300; X_pz = 1,0 Y_pz = 0,75; K_pz = 0,98
K_pz = K_Mpz ^. K_ypz ^. K _pz ^. K_rpz ^. K _pz ^. K_hpz ^. K_mepz
K_p2 = 1,0 ^. 1,0 ^.1,0 ^. 1,0 ^. 1,0 ^. 0,98 = 0,98
P_z = C_pz ^. t^{Xpz .} S^{ypz .} K_pz
P_z = 300 ^. (3)^{1 .} (0,25)^{0,75 .} 0,98
P_z = 294 ^. (3)^{1 .} (0,25)^0,75
lgP_z = lg 294 + 1 ^. lg3 + 0,75 ^. lg0,25
lgP_z = 468,3 + (1^. 4,77) + (0,75 ^. 0,3979)
lgP_z = 468,3 + 4,77 + 0,2984
lgP_z = 473,37
P_z = 297,5 kgk
b) Yuqorida topilgan zo’riqishga bardosh beradigan keskich tanasi kesimining o’lchamlarini aniqlaymiz (N 1,6V shartiga asosan).
B = [P_z ^{. .} 6/ (2,56 ^. _eg)]^1/3 = [298 ^.20 ^. 6/(2,56 ^. 20)]^1/3 = [35760/51,2]^1/3 = [701,2]^1/3 8,85 mm
GOST 18877 – 73 ga asosan (V) ning qiymati 10 mm, ya’ni V = 10 mm qilib tanlab olinadi. N 1,6 V shartiga asosan N 1,6 ^. 10 = 16 mm. Bu o’lchamga ham GOST 18877 – 73 ga asosan tuzatish kiritamiz va N = 16 mm ning o’zini olamiz va shunday qilib kesim NxV = 10x16 mm olinadi.
v) Bir o’tish uchun chidamlilikda keskichni hisoblash va lyihalash. Misol: Diametri D = 200 mm, kesish chuыurligi t = 3mm, surish S = 0,25 mm\ayl, keskich tutgichdan keskichning chiqib turgan uzunligi l = 20 mm, keskichning plandagi bosh burchagi = 45⁰, zagotovka materiali U7, zagotovka materialining cho’zilishdagi vaqtinchalik mustahkamlik chegarasi = 75 kgk\mm² bo’lganda valni yo’nish uchun qattiq qotishma plastinkasi o’rnatilgan tokarlik qayirma o’tuvchi keskichini (5.3 – shakl,a) hisoblab lyihalang.
Echish: Ko’chib o’tish uchun chidamlikda keskichni hisoblashda uning tana qismi tuzilishi va materialini tanlash kerak. Tokarlik keskichlarining tana qismi kesimining tuzilishi to’g’ri burchakli, kvadrat va aylanasimon bo’lib, ulardan eng ko’p qo’llaniladigan to’g’ri burchaklidir. Misol shartida keltirilatgan valni yo’nishda kesish chuqurligi (t =3mm) va zagotvka materiali (U7) ga asoslanib tashqi sirtni yo’nish uchun keskich tanasi kesimining to’g’ri burchaklisidan (5.3 – shakl, a) tanlaymiz. Keskich tana qismining materiali. GOST 1050 – 74 ga assan konstrukstion po’latlardan tayyorlanadi.
Agar keskich dastagining kesimi kvadrat ko’rinishida bo’lsa (5.5) formulaga asosan V = [Pz ^{. .}6/ _eg]^1\3 topiladi va kesimi aylana ko’rinishli bo’lsa (5.7) formuladan d = [32 ^. Pz^. /(6^. _eg)]^1/3 topiladi.