4 – Mavzu: Bilish nazariyasi (Gnoseologiya). Ma’ruza rejasi

1) ob’ektivlik tamoyili. Ilmiy bilimlar tabiiy ob’ektlar mazmunini u qanday bo‘lsa shundayligicha ochib berishi bilan bog‘liqdir.
2) ratsionallik, aqliy tarzda asoslanganlik, isbot qilinganlik. Ilmiy bilimlarda biror narsa haqida shunchaki xabar berilmaydi, balki keltirilgan fikrning ma’nosi, mazmunini tasdiqlaydigan zarur negiz, asoslar ham keltiriladi. Bu yerda yetarli asos keltirish tamoyili amal qiladi.
3) Bilimning ob’ekt mohiyati, uning qonuniyatlarini qayta tiklashga qaratilganligi.
4) Bilimning o‘ziga xos hodisa sifatida uyushtirilishi, uning alohida tizimliligi: bu yerda gap kundalik oddiy bilimlarni shunchaki tartibga solish to‘g‘risida emas, balki chuqur anglab yetilgan tamoyillarga ko‘ra tartibga solish haqida; nazariy tizim haqida bormoqda.
5) Sinab ko‘rish, tekshirib borish: bu yerda gap ilmiy kuzatuv, amaliyotda mantiq orqali sinab ko‘rish to‘g‘risida boradi. Ilmiy haqiqat amalda tekshiruvdan o‘tgach va tasdiqini topgach hamma tomonidan e’tirof etiladi.
Bilish jarayoni va unda olinadigan bilimlar amaliyot va bilishning tarixiy rivojlanishi mobaynida tabaqalanadi va o‘zining har xil shakllarida namoyon bo‘ladi. Bilish va bilimning bu shakllari, garchi o‘zaro bog‘liq bo‘lsa-da, lekin bir-biriga o‘xshamaydi va har biri o‘ziga xos xususiyatlarga ega.

Билиш турлари

Оддий

Фалсафий

Диний

Интуитив

Ғойибона

Илмий

Мифо-логик

Бадиий
эстетик

Олдиндан билиш

Ўйин воситасидаги билим

Ижтимоий билим

Шахсий билим

Илмий билим

Кундалик амалий билим

Билим шакллари

Мифологик билим

Диний билим

Бадиий-эстетик билим

Фалсафий билим

Bilish dunyoning ob’ekt va sub’ektga bo‘linishini nazarda tutadi. Sub’ekt – bu bilish faolligining manbai. Sub’ekt deganda, avvalo, bilish qobiliyatiga ega bo‘lgan individ tushuniladi. Shuningdek, sub’ekt – bu mikroguruh, ijtimoiy guruh, sinf, jamiyat hamdir, chunki bilim va donishmandlikning oliy yaratuvchisi – butun insoniyatdir.