3D modellashtirish va raqamli animatsiya

Nazorat savollari 
1.
Modifikatorlarning qanday turlari mavjud? 
2.
Modifikatorlarni bir vaqtda bir necha obyektga qo‘llash mum-
kinmi? 
3.
Object–Space Modifiers guruhidagi modifikatorlarni tavsiflang. 
4.
Bitta modifikator yordamida murakkab obyekt modelini yaratish 
mumkinki? 

---

235 
5.
3DS Max dasturida uch o‘lchovli obyektlarni qo‘rishning necha 
xil turidan foydalaniladi?
6.
Editable Spline obyektni tahrirlash uchun nechta quyi obyektga 
bo‘lingan? 
7.
Editable Mesh obyektini modellashtirishga mo‘ljallangan 
buyruqlarga misol keltiring. 
8.
3DS Max dasturida yaratilgan obyekt yuzasini silliqlash qanday 
amalga oshiriladi?
9.
Yopiq splaynlar bilan birlashtirilgan parchalar to‘plami 3DS Max 
dasturining qanday obyektida o‘z ifodasini topgan? 
10.
NURBS obyektlari qanday toifalarga bo‘linadi? 
11.
NURBS egri chiziqlari bir-biridan nimasi bilan farqlanadi? 
12.
NURBS egri chiziqlari va sirtlarining quyi obyektlarini 
tavsiflang. 
Tayanch iboralar
: Modifikator, modellashtirish, obyekt sirti, 
normallar, splaynlar, NURBS obyektlari. 
5.5. Materiallar yaratish va tahrirlash
 
Tekstura va material tushunchasi
Sahna obyektlari modellashtirilganidan so‘ng keyingi bosqich 
ularga materiallarni o‘zlashtirish hisoblanadi. Tayyor yaratilgan 
materiallar orqali obyektlar o‘ziga xos xususiyatlariga ega bo‘ladi: 
“shkaf” obyekti – taxtali, “butilka” obyekti – oynali, “qoshiq” 
obyekti – metalli bo‘ladi va h. Shuning uchun realistik materiallarni 
yaratish jarayoni etarlicha murakkab va obyektni o‘zini yaratishga 
nisbatan ko‘p vaqt talab qiladi.
Materiallarni ikki ko‘rinishga ajratish mumkin (5.74-rasm): 
1. Jonsiz – oyna, metal, mato, rezina va boshqalar. 
2. Jonli – teri qoplamasi, o‘simlik va boshqalar. 
Jonli materiallarni yaratish murakkab, chunki teri bir qancha 
qatlamlardan tashkil topgan, ularning har biri o‘z darajasidagi 
shaffoflik, ranglar va teksturalarga ega bo‘ladi. Bundan tashqari 
qontalash, ajin, badanni qoplagan tuk, qon tomirlari va boshqalar 
kabi qismlarni hisobga olish lozim. 

---

236 
5.74-rasm. Jonli va jonsiz materiallar. 
Jonsiz materiallar holatida akslantirishning fizik jarayonini va 
material sirtidan yorug‘lik nurining sinishini to‘g‘ri modellashtirish 
zarur.
Noyob material yaratish uchun grafik muharrirlarni yaxshi 
bilish kerak (Adobe Photoshop va b.), chunki aksariyat materiallarni 
yaratish ularga teksturalarni o‘zlashtirish bilan boshlanadi. Tekstura 
o‘zida rastrli tasvirlarni (yoki videorolik) ifodalaydi, qaysiki model 
qisman (naqsh ko‘rinishida) yoki to‘liq (obyekt tasvir bilan 
“qoplanadi”) o‘zlashtiriladi (5.75-rasm). Rastli tasvirlardan 
foydalanishda, ularning o‘lchami va sifatini hisobga olish lozim.
5.75-rasm. “Shar” obyektini teksturaga o‘zlashtirilishi. 
Qachonki tekstura obyektga “bog‘lansa”, ko‘shilish chizig‘i 
paydo bo‘ladi (5.76-rasm, a). Ko‘shilish chiziqlarini yo‘qotish 
uchun ko‘shilish chiziqlari bo‘lmagan teksturalardan foydalaniladi 
(5.76-rasm, b), qaysiki obyektga har qancha takrorlanishlar bo‘lsa 
ham ko‘shilish chiziqlari ko‘rinmaydi.

---

237 
5.76-rasm. Ko‘shilish chiziqlari bo‘lgan (a) va bo‘lmagan (b) 
tekstura. 
Rastrli tasvirlardan foydalanishning yana bir usuli maskalar 
(Mask) qo‘yish hisoblanadi.
5.77-rasm. Yorliq qo‘yish uchun maskadan foydalanish. 
Maska (Mask), qoida sifatida, boshqa tasvir qismini berkitish 
yoki tasvir qismiga biror-bir obyektni qo‘yish uchun zarur bo‘lgan 
oq-qora tasvirni o‘zida ifodalaydi. Maskada qora rang shaffof 
(intensivligi 0%), oq rang xira (intensivligi 100%) hisoblanadi 
(5.77-rasm). 
Realistik material yaratish 
Material yaratishda uning haqiqiy fizik xususiyatlarni hisobga 
olish kerak. 3D Studio Max dasturida quyidagi parametrlar 
boshqariladi: 
maska 

---

238 
1. Obyekt rangi. Fon yorug‘ligiga ta’sir, obyekt o‘zini-o‘zi 
yoritishi, boshqa obyektlardan rangni aks etishi (metal materiallar) 
hisobga olinadi.
2. Shu’lalar. Shu’lalar o‘lchami, yorqinligi va soni 
boshqariladi. 
Izoh
: Predmetga 90
0
burchak ostida tushuvchi 
yorug‘lik nuri oynali shu’lani yaratadi (yorug‘likning eng yuqori 
intensivligi). Tushish burchagining o‘zgarishi va nurning aks 
etishiga muvofiq, soya sohasiga bir tekis oqib o‘tuvchi diffuzion 
(qorishgan) tarqalish sohasi yuzaga keladi (5.78-rasm). 
5.78-rasm. Yorug‘likning kuzatuvchiga nisbatan obyektda aks 
etishi. 
3. Obyekt shaffofligi.
Realistik materiallar yaratish uchun faqatgina sifatli tasvirlarni 
ko‘yishning o‘zi etarli bo‘lmasdan, quyidagi parametrlarni hisobga 
olish zarur: 
1. Yorug‘lik nurining aks etishi va sinishi jarayoni. 
2. Materialning bir jinsli emasligi va yoyilish darajasi (chang, 
iflos, kir, dog‘, qurum, o‘yiq, yoriq, zang, metallarning oksidlanishi 
va b.). 
Izoh
: Ifloslangan, qirilgan obyektlarni yaratish uchun turli 
nuqsonlar ifodalangan qo‘shimcha teksturalardan foydalaniladi, 
so‘ngra ular maska sifatida obyektga qoplanadi.
5.79-rasmda “Boltlar” obyektlari materialini yaratishning uchta 
darajasi keltirilgan.
1. Norealistik – Reflection (Shaffoflik) parametrida metal 
teksturasini 
o‘zida ifodalovchi Metal_ChromeFast standart 
materialidan foydalanilgan.
Oynali shu’la 
Diffuzion 
tarqalish 
Soya 

---

239 
2. Realistik – zanglagan metalning sifatli teksturasi, 
shuningdek, nuqsonli tekstura (metaldagi qirilgan joy va b.) 
ishlatilgan realistik material yaratilgan. 
3. Giperrealistik – mazkur obyektni yaratish uchun metal 
obyektga yorug‘lik nurining aks etishi va sinishi hisobga olingan V–
ray alternativ vizualizatoridan foydalanilgan.
a)
b) 
v) 
5.79-rasm. Realistik material yaratish. 
Izoh
: 3D Studio Max grafik dasturida alternativ vizualizatorlar 
(V–ray, Mental Ray) ishlatiladiki, ular obyektlardan yorug‘likni aks 
etishi va sinishi bilan bog‘liq real fizik jarayonlarni hisoblab chiqish 
imkonini beradi. Ushbu vizualizatorlar realistik obyektlar yaratish 
uchun o‘zining shaxsiy andazali materiallariga ega. Bundan 
tashqari, Internet orqali metal, oynali va boshqa sirtlar uchun tayyor 
relaistik materiallarni topish va ularni o‘zimiz yaratayotgan sahnada 
foydalanish mumkin.
Materiallarni tahrirlash (material editor) 
Materiallarni yaratish va tahrirlash Material Editor (Ma-
teriallarni tahrirlash) oynasida amalga oshiriladi (5.80-rasm). Bu 
oynani bosh menyudagi Rendering (Vizuallash) bandidan yoki 
uskunalar paneliga tugmachani bosish orqali chaqirish mumkin (2-
jadval 24-band).
Materiallarni tahrirlash (Material Editor) oynasining tarkibi: 
1. Yuqorida joylashgan menyu tahrirlash buyruqlaridan tarkib 
topgan. 
2. Material yacheykasi – har bir noyob material o‘zining 
yacheykasi va nomiga ega bo‘ladi. Yangi material yaratish uchun 
keyingi yacheykani tanlash va harakatlarni bajarish zarur. 

---

240 
Materiallardan nusxa olish mumkin, buning uchun material berilgan 
yacheykaga sichqonchaning chap tugmasi bosiladi va uni boshqa 
yacheykaga 
ko‘chiriladi. 
Shundan 
so‘ng 
material 
nomi 
o‘zgartiriladi, agarda ushbu material boshqa obyektga qo‘llanilsa, 
dastur quyidagi so‘rovli oynani ekranga chiqaradi: Replace It 
(materialni o‘zgartirish) yoki Rename the material (Material nomini 
o‘zgartirish). 
5.80-rasm. Material Editor oynasining tuzilishi. 
3. Material yacheykasiga sichqonchaning o‘ng tugmasi 
bosilganda, ushbu yacheykada obyektni burish (Drag/Rotate), 
alohida oynada yacheykani kattalashtirish (Magnify…), shuningdek, 
yacheykalar sonini o‘zgartirish (Sample Windows) imkonini 
beruvchi qo‘shimcha menyu chaqiriladi.
4. Material Editor oynasining pastgi qismida material 
yaratishga mansub bo‘lgan bo‘lmalar joylashgan.