32-mavzu. Valyuta munosabatlari, to`lov balansi va uning taqchilligi. Xalqaro savdo

Ishchi kuchi malakasi modeliga koʻra, ishlab chiqarishda uchta emas, balki toʻrtta: malakali ishchi kuchi, malakasiz ishchi kuchi, kapital va yer ishtirok etadi. Kasbiy mahoratga ega boʻlgan xodimlar va yuqori malakali ishchi kuchining nisbatan koʻpligi malakali mehnatning katta miqdorini taqozo etuvchi tovarlarning eksport qilinishiga olib keladi. Malakasiz ishchi kuchining koʻpligi esa ishlab chiqarishda yuqori malaka talab etilmaydigan tovarlarning eksportiga imkon yaratadi.
Hozirgi zamon iqtisodiy fani Xeksher-Olin nazariyasining faqat yutuqli jihatlarini emas, balki cheklangan tomonlarini ham ochib beradi. Jumladan, quyidagi jarayonlar bu nazariyaga muvofiq kelmaydi:
- yuqori rivojlangan mamlakatlarning sanoati va savdosidagi tarkibiy siljishlarning yaqinlashuvi;
- daromadlarning bir xilda yuqori darajasiga ega boʻlgan mamlakatlar oʻrtasidagi savdoning ahamiyatli va muntazam oʻsib boruvchi solishtirma salmogʻi;
- jahon savdosida oʻxshash sanoat tovarlarini bir-biriga yetkazib berishning yuqori va oʻsib boruvchi solishtirma salmogʻi.
Sanab oʻtilgan holatlar iqtisodiy fan oldiga Xeksher-Olin nazariyasini kengaytirish yoki asosiy qoidalarini yangilash yoʻllarini qidirish vazifasini qoʻyadi. Bu, bir tomondan, nazariyaning kengayishiga, ishlab chiqarish omillarining yangicha talqin etilishiga, ikkinchi tomondan esa, uning toʻliq inkor etilishiga hamda XMT samaradorligi muammosiga mutlaq yangi yondashuvlarning paydo boʻlishiga olib keladi.
Xalqaro mehnat taqsimoti neoklassik nazariyalari oʻrtasida amerikalik iqtisodchi G.Xaberlerning muqobil xarajatlar modeli yetakchi oʻrin tutadi. U har bir mamlakat uchun barcha resurs va eng yaxshi texnologiyalardan foydalangan holda ikki turdagi tovarni qanday nisbatda ishlab chiqara olishi mumkinligini koʻrsatuvchi ishlab chiqarish imkoniyatlari egri chizigʻidan foydalanishni taklif etadi. Bu qarashlarga koʻra, har bir mamlakat boshqa mamlakatlarga taqqoslaganda yuqori texnologiyaga ega boʻlgan tarmoqlardagi mahsulotlarni eksport qiladi. Keyinchalik ilgʻor texnologiya muqarrar ravishda dunyo boʻylab tarqalib, texnologiyadagi farqlar yoʻqoladi, eksport pasayib, jahon savdosi tarkibiy tuzilishida keyingi oʻzgarishlarni keltirib chiqaradi.