3 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

УМУМКАСБИЙ ФАНЛАРНИ ЎҚИТИШНИНГ ЗАМОНАВИЙ ДИДАКТИК ВОСИТАЛАРИ
АСОСИДА ЎРГАНИШНИНГ ДИДАКТИК ИМКОНИЯТЛАРИ 
Ҳамидов Жалил Абдурасулович 
Педагогика фанлари доктори, профессор 
Абдурасулова Диёра Жалиловна 
ЎзМУ Жиззах филиали талабаси 
 
Олий таълим муассасаларида УКТ (умумкасбий тайёргарлик) фанларни ўрганишда бўлажак 
касб таълими ўқитувчиларида нафақат ўқув жиҳозларидан амалий фойдаланиш кўникмалари 
шакллантирилади, балки техник технологик билимларни эгаллаш, техник фикрлашини 
ривожлантириш, дунёқарашини кенгайтириш ва технологик маданиятини шакллантириш, 
лойиҳалаш фаолиятини ўзлаштириш каби масалалар ҳал этилади.
Бўлажак касб таълими ўқитувчиларини УКТ фанлари доирасида касбий фаолиятга 
тайёрлашни назарий, лаборатория - амалий машғулотлар ва мустақил ишлар (умумлашган 
намунавий масалаларни ечиш, ўқув тажрибасини қўйиш, ҳисоб-график ишларини ва лойиҳалаш 
фаолиятини бажариш ва бошқалар) орқали амалга ошириш мақсадга мувофиқ. 
УКТ фанларида маъруза бўлажак касб таълими ўқитувчисини касбий фаолиятга 
тайёрлашда муҳим ўрин тутиб, ахборот бериш, ривожлантириш, рағбатлантириш, ишонтириш, 
йўналтириш функцияларини бажаради. Маъруза курс ўқув материали мазмуни асосларини очиб 
беради, моддий ишлаб чиқариш соҳасида фан ва техниканинг ўзаро алоқаси ҳақидаги назарий 
билимларни умумлаштиради ва тизимлаштиради; бўлажак касб таълими ўқитувчисини касбий 
фаолияти учун умумтехник тайёргарлик аҳамиятли эканлигига ишонтиради; илмий-техник 
адабиётлар ва маълумотномага йўналтиради; УКТ фанлари соҳасида ўз билим ва кўникмаларини 
мустақил чуқурлаштиришга хоҳиш уйғотади. 
Бўлажак касб таълими ўқитувчиларини касбий фаолиятга тайёрлаш жараёнида ўқитишнинг 
маъруза шаклининг ҳар хил турлари (ахборотли, муаммоли, маъруза визуализация, маъруза-
конференция, маъруза- консультатция) дан фойдаланилади. Курснинг назарий материалларини 
яхшироқ ўзлаштириш учун маърузаларда илмий ахборотни энг тушунарли шаклда тақдим этиш ва 
талабалар билиш фаолиятини фаоллаштиришга имкон берадиган тузилмавий-мантиқий схемалар 
қўлланилади. 
УКТ фанларини ўрганиш жараёнида талабалар лаборатория ишларини бажаришади. 
Лаборатория амалиёти касбга йўналтирилган курсни ўқитишнинг амалий жиҳатига хизмат
қилади ва бўлажак мутахассис амалий фаолияти ҳамда ўрганилаётган назария ўртасида боғловчи 
элемент ҳисобланади.
Замонавий таълимни ЎЗДВ (ўқитишнинг замонавий дидактик воситалари) сиз тасаввур 
этиб бўлмайди. Чунки улар таълим бериш имкониятини кенгайтиради. Бунда турли ранглар, 
графиклар, 
аудиотехника, 
видеотехника 
воситалари, 
мультимедиа 
технологияларидан 
фойдаланилади. УКТ фанларни ўқитишда компьютерли ўқитиш воситаларини қўллаш турли ўқув 
ва касбий масалаларини қўйиш, шунингдек уларни турли усуллар билан ечиш имконини беради. 
У ёки бу масалани ечиш босқичларини яққол тасаввур этишга, талабаларнинг ўқув фаолияти 
сифатини назорат қилишга имкон беради.
УКТ фанларни ўқитишда ЎЗДВ ларни ўқув фаолиятининг қуйидаги турларида қўллаш 
мумкин: 
- янги назарий материалларни ўрганиш ва баён этишда; 
- компьютер дастурларидан фойдаланиб виртуал лаборатория ишларини ўтказишда; 
- ўрганилган ўқув материалини мустаҳкамлаш, назорат қилиш ва текширишда; 
- талабаларнинг мустақил ишларида; 
- очиқ дарслар, телеконференциялар, аудиоконференциялар, намунавий машғулотларни 
ўтказишда; 
- амалий машғулотларда. 

---

196
Фан, техника ва технология, айниқса, электроника ва ахборот воситаларининг кенг миқёсда 
ривожланиши мутахассислар тайёрлашга катта талаблар қўймоқда. Бу таълим самарадорлигини 
оширишни тақозо этади.
Таълим 
самарадорлигини 
ошириш 
таълимни 
ахборотлаштириш, 
ахборот 
технологияларини, хусусан, ЎЗДВ ларни қўллаш билан узвий боғлиқ.
УКТ фанларни ўқитишда ЎЗДВ ларни қўллаш қуйидагиларга имкон берди: 
- таълим жараёнини автоматлаштирилган маълумотлар базалари ёрдамида бошқариш, 
ахборот воситалари ва технологиялари билан таъминлаш;
- таълим мазмуни, методлари ва ташкилий шаклларини танлаш технологиясини
такомиллаштириш; 
- бўлажак касб таълими ўқитувчиларини ақлий ривожлантиришга, уларда мустақил таълим 
олиш, ахборот излаш, тажрибалар ўтказиш, тадқиқотлар олиб бориш қобилиятини 
шакллантиришга йўналтирилган методика-ларни яратиш; 
- бўлажак касб таълими ўқитувчиларининг билим даражасини объектив, тизимли ва тезкор 
назорат қилиш ва баҳолашга имкон берувчи тестлар ва диагностик методикаларни ишлаб чиқиш;
- бўлажак касб таълими ўқитувчиларининг тайёргарлигини ривожлантириш, билимларни 
мустақил эгаллаш, ахборотларни қайта ишлаш кўникмаларини шакллантиришга қаратилган 
ўқитиш технологияларини яратиш. 
УКТ фанларни ўқитишда компьютерли ўқитиш возиталаридан фойдаланиш ахборот-ўқув 
фаолиятининг мутлақо янги методидир.
УКТ фанларни ўқитишда ЎЗДВ ларни қўллаш қуйидаги ишларни амалга оширишни тақозо 
этади:
- ўқув жараёнида замонавий ЎЗДВ ларни қўллаш технологияларини яратиш ва илмий-
педагогик нуқтаи назардан асослаш;
- ўқув фанларини ўрганишда зарур бўладиган педагогик дастурий воситаларни ишлаб 
чиқиш ва амалда қўллаш;
- ўқитиш жараёнида ЎЗДВ ларни қўллаш орқали анъанавий ўқитиш методикасини 
ўзгартириш.
УКТ фанларни ўқитишда ЎЗДВ ларни учун, энг аввало, қуйидаги вазифаларни ҳал этиш 
зарур:
- бўлажак касб таълими ўқитувчиларига УКТ фанлари мазмуни ва уларни ўрганишда ЎЗДВ 
ларнинг имкониятлари ҳақида маълумот бериш;
- УКТ фанларни ўқитишда уларни ЎЗДВ ларлан фойдаланишга тайёрлаш;
- УКТ фанлар бўйича яратилган ЎЗДВ ларни ўрганиш ва таҳлил қилиш; 
- УКТ фанларни ўқитишда ЎЗДВ лар қўлланиладиган таълим йўналишларини аниқлаш;
- ЎЗДВ ни яратиш, техник ва дастурий воситаларни танлаш; 
- УКТ фанларни ўқитишда ЎЗДВ дан фойдаланиш бўйича меъёрий ҳужжатлар мажмуини 
ишлаб чиқиш;
- таълим муассасаларини УКТ фанларни ўқитишни ЎЗДВ лар билан босқичма-босқич 
таъминлаш. 
Ўқув жараёнини ахборотлаштириш интеллектуал фаолият турларининг инсон ҳаётининг 
турли жиҳатларига таъсири ва ролининг ортиши билан боғлиқ объектив ҳодисадир. Бугунги кунда 
таълимни ахборотлаштириш муаммосига янгича қарашлар лозимлиги талаб этилмоқда. Таълимни 
ахборотлаштириш таълим олувчининг интеллектуал салоҳиятини ривожлантириш, ўқитишни 
индивидуаллаштириш ва интеграциялашнинг янгича методик тизимларини яратишга имкон 
бермоқда.