3-Tema O`zbekstanda

To’rtinshi basqish-2016-jildan baslanadi.Prezident Shavkat Mirziyoevtin’ 2016-jil 5-oktyabrdegi “Isbilermenlik xizmetinin’ jedel rawajlaniwin ta’miyinlewge,jeke mu’lkti ha’r ta’repleme qorg’awg’a ha’m isbilermenlik ortalig’in sapa jag’inan jaqsilawg’a tiyisli qosimsha ilajlar haqqinda”g’I pa’rmanina muwapiq,isbilermenlikti ja’ne de jedel rawjlandiriwg’a itibar ku’sheytirildi.2018-jili tastiyiqlang’an “Jedel isbilermenlik,innovaciyaliq idealar ha’m texnologiyalardi qollap-quwatlaw jili”Ma’mleketlik bag’darlamasinda isbilermenlik subektlerinin’ finans-xojalq xizmetin tekseriwge eki jil mu’ddetke moratoriy (toqtap turiw) ja’riyalanadi.
Saliq sistemasi. 1991-jili avgusta O’zbekstanda en’ zamanago’y formada jan’a tiptegi saliq sistemasi ju’zege keldi.O’zbekstanda saliq uyimlari 1991-jili qabi etilgen “Ka’rxanalar, birlespeler ha’m sho’lkemlerden alinatug’in saliqlar haqqinda”g’i nizam,2008-jili jan’a redakciyadan qabillang’an O’zbekstan Respublikasinin’ “Saliq kodeksi”tiykarinda is ju’rgizbekte.
2017-2021-jillari O’zbekstan Respublikasin rawajlandiriwdin’ bes tiykarg’i bag’dari Ha’reketler strategiyasinda saliq saliw sistemasin izshillik penen a’piwayilastiriw,saliq salinatug’in bazani ken’eyttiriw arqali saliq ju’gin pa’siyttiriw siyaqli waziypalar belgilengen.Usi waziypalardin’ orinlaniwi boyinsha,sonday-aq,saliq ha’kimshiliginin’ zamanagoy metodlarin engiziw,saliqlar ha’m basqa ma’jbu’riy to’lemlerjiynaliwin arttiriw maqsetinde 2017-jili 18-iyulde O’zbekstan Respublikasi Prezidentinin’ “Saliq sistemasin tu’p-tiykarinan jetilistiriw,saliqlar ha’m basqa ma’jbu’riy to’lemlerdin’ jiynaliwin arttiruy ilajlari haqqinda”g’I pa’rmani qabillandi.2018-jili 1-yanvardan baslap,saliq uyimlari ha’m hadal saliq to’lewshiler ortasinda olarg’a engizilgen saliq saliw ma’selelerin sheshiwde ha’r ta’repleme ja’rdemlesken halda ken’eyttirilgen ma’limleme almasiwin ta’miyinleytug’in saliq qadag’alawinin’ zamanago’y formasi-saliq monitoringin engiziw belgilendi.
Xaliqtin’ sociyalliq qorg’aliwin ta’miyinlew ma’mleket siyasatinin’ bas bag’dari esaplanadi.Islam Karimov ta’repinen islep shigilg’an bes principtin’ a’hmiyetli bo’limi xaliqti sociyaliq qorg’aw ekenligi de usinin’ menen baylanisli.O’zbekstan hu’kimeti a’ne usi bes princip tiykarinda o’tiw da’wirinde xaliqti sociyalliq qorg’aw bouinsha za’ru’r ilajlar ko’rdi.Bul ilajlar adamlardin’ turmis da’rejesinin’ keskin to’menlep ketiwinin’ aldin aliwda a’hmiyetli rol oynaydi.
Elimizde sociyalliq bag’darlang’an bazar ekonomikasin payda etiwde ma’mleket ta’repinen ku’shli sociyalliq qorg’aw siyasati alip barildi.Sociyalliq siyasat O’zbekstannin’ o’z g’a’rezsizlik ha’m rawajlaniw jolinin’ jetekshi principlerinen biri esaplanadi.Respublikada sociyalliq qorg’awdin’ huqiqiy ortalig’I jaratildi,og’an nizamli tiykar salindi.Sociyalliq qorg’aw principleri O’zbekstan Respublikasi Konstituciyasinda kepilliklenip,qabillang’an nizamlarda o’z ko’rnisin tapti.
En’ kem is haqi ha’m basqa to’lemler,a’dette aldinnan ko’beytilip kelindi,bahanin’ o’zgeriwi menen baylanisli alip barildi,bul bolsa xaliqtin to’leminin’ saqlanip qaliwin ta’miyinledi ha’m turmis da’rejesinin’ keskin to’menlep ketiwine jol qoymadi.
Xaliqti sociyalliq qorg’awdian’ ekinshi bag’dari-ishki tutiniw bazarin qorg’aw ha’m de aziq-awqat o’nimleri ha’m aziq-awqatliq emes zatlarinin’tutiniwin belgili da’rejede saqlap turiw boldi.
Ekonomikaliq reformalardin’ da’slepki basqishinda sociyalliq siyasatti a’melge asiriwdin’ u’shinshi bag’dari-xaliqtin’ kem t’amiyinlengen qatlamlarin sociyalliq qorg’aw ha’m qollao-quwatlaw boyinsha ilajlar ko’rilgeni boldi.
1992-2017-jillar dawaminda is haqi ha’m pensiyalardin’,joqari oqiw orinlarinin’ studentlerinin’,aspirantlardin’,doktorantlardin’ stipendiyalarinin’ mug’dari birneshe ret ko’beytildi.Pensionerlerdin’ sociyalliq jag’dayin itibarg’a alip,en’ kem pensiyanin’ mug’dari is haqinin’ en’ kem mug’darinan artig’iraq boliwi turaqli ta’miyinlenip kelindi.Bul jol sociyalliq a’dalat principlerine sa’yekes keliner edi.
1994-jilg’a kelip,O’zbekstanda xaliqti sociyalliq qorg’aw sistemasi tu’p-tiykarinan o'zgerttirildi.Sociyalliq ja’rdem beriwdin’ toliq jan’a alding’I sistemasi qa’liplestirildi.Bul sistemanin’ tiykari sonnan ibarat,balalar ha’m kem da’ramatli shan’araqlar bul ja’rdemdi aliwshi tiykarg’i adamlar bolip qaldi.
1994-jildin’ sentyabrinen baslap,barliq balali shan’araqlar ushin birden bir napaqa engizildi.Bunday ja’rdem adamlarg’a jaqin turatug’in ma’ha’lle puqaralar jiyinlarinda a’melge asirilatug’in boldi.
1996-jili dekabrde balali shan’araqlarg’a sociyalliq ja’rdem beriliwin ku’sheyttiriw,xaliqti sociyalliq qorg’aw boyinsha ilajlardi ju’zege shig’ariwda puqaralardin’ o’zin-o’zi basqariw uyimlarinin’ roli ha’m juwapgershiligin arttiriw maqsetinde “Balali shan’araqlardi ma’mleket ta’repinen qollap-quwatlawdi ja’ne de ku’shettiriw haqqinda” ja’ne bir a’hmiyetli pa’rman qabillandi.Onda 1997-jildan baslap ja’rdemge mu’ta’j,balali shan’araqlarg’a balalardin’ sanina qarap,en’ kem is haqinin’ 50%nen baslap 175% ke shekem napaqalar beriletug’in boldi.Mayip balalardi salamatlastiriw maqsetinde Densawliqti saqlaw ministrligi, “Salamat awlad ushin” fondinin’ baslamasi menen, shet elli birge islewshiler menen birge tuwma nuqsanlari bar bolg’an balalrdi quramali xirurgiyaliq jol menen emlew jumislari a’melge asirildi.
Barliq wa’liyatlar oraylarinda u’lkenler ha’m balalar ushin ko’p tarmaqli medicina oraylari,ha’r bir rayonda en’ zamanago’y medicina a’sbap-u’skeneleri menen ta’miyinlengen awil shipakerlik punktlerinin’ xizmeti jolg’a qoyildi.Bu’gingi ku’nde respublikamizda 3000 g’a jaqin Awil shipakerlik punkti (ASHP) xizmet ko’rsetpekte.
O’tken jillar dawaminda elimizde xaliqtin’ ortasha o’mir ko’riw da’rejesi de sezilerli ra’wishte artip bardi.Bul boyinsha uliwma ko’rsetkish 1990-jili 60 jasti qurag’an bolsa,2015-jili 74 jasti quradi.
G’a’rezsizlik qarsan’inda 1989-1990-jillari bir yarim millionnan ko’birek shan’araqqa qosimsha jer ajratildi.700 min’ shan’araqqa u’y qaptali uchaskalari berildi O’zbekstan Respublikasi Birinshi Prezidentinin’ 2009-jili 3-avgustag’i “Awil jerlerde u’y-jay qurlisi ko’lemin ken’eyttiriwge tiyisli qosimsha ilajlar haqqinda” g’i qarari menen baslang’an awil infrastrukturasin jan’alawg’a qaratilg’an qurilis isleri bu’gin awillarimiz ko’rkin zamanago’y arxitetkura tiykarinda tu’p-tiykarinan o’zgerttiriwge xizmet etpekte.Atap aytqanda,2009-2016-jillari awilliq jerlerde 70 min’g’a jan’a qolayli u’lgidegi u’y-jay qurildi.Na’tiyjede, 83,5 min’nan artiq shan’araqtin’ jasaw sharayati jaqsilandi.O’zbekstan Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevtin’ 2016-jil 21-oktyabrdegi “2017-2021-jillari awilliq orinlarda jan’a u’lgidegi joybarlar boyinsha jen’illetilgen u’y-jaylar quriw bag’darlamasi haqqinda”g’I qarari usi bag’dardag’I ken’ ko’lemli reformalardin’ logikaliq dawami bolip, awil qurlisinda jan’a basqishti baslap berdi.Sonin’ menen birge,awil xalqinin’ zamanago’y ha’m arzan u’ylerge bolg’an talaplarinan kelip shig’ip,jen’illetilgen kredit beriwdin’ joqari da’rejedegi sha’rtleri engizildi.Sonday-aq,energiyani u’nemlewtug’inmateriallar ha’m a’sbap-u’skenelerdin’ jan’a tu’rlerinen paydalaniwdin’ ja’ne de ken’eytiriliwi qurilip atirg’an u’ylerdin’ o’zine tu’ser bahasinin’ pa’seyiwi ha’m dexaliqtin’ barliq qatlamlari ushin maqul bahalar belgileniwine xizmet etti.Qararg’a muwapiq,awilliq lerlerde a’meldegi jan’a u’lgidegi joybarlarg’a qosimsha tu’rde eki,ush qabatli (2,3 xanali) u’y-jaylar qurildi.Bunnan tisqari 2017-jildan baslap ma’mleket paytaxti ha’m wa’liyatlarda u’y-jayg’a iye bolmag’anlar,a’skeriy xizmetshiler,jas alimlar ha’m ishki isler xizmetkerleri ushin jen’illetilgen u’y-jaylar qurilip iyelerine tapsirilmaqta.