3-Tema O`zbekstanda

3-Tema O`zbekstanda ekonomikalıq reformalardin’ a’melge asiriliwi, bazar mu’na’sebetlerinin’ qatnasıqları. Sociallıq tarawda ma’mleket siyasatinin’ quramalasip bariwi. Xaliqtin’ tinishlig’in asiriw. Ǵárezsizlik jıllarında Qaraqalpaqstan Respublikası.


Reje:

1.O`zbekstan bazar qatnaslarina o`tiwdegi o`z joli. O`zbek modeli: onin` printsipleri.

2. Ma`mleketlik mu`likti menshiklestiriw siyasati, onin` tiykarg`i bag`darlari.
3.Makroekonomikani turaqlastiriw siyasati, onin` tiykarg`i bag`darlari. Sotsialliq siyasat.
4.Kúshli sociallıq siyasat kontseptsiyasınıń qáliplesiwi, basqıshları hám rawajlandırılıwı.
5.Sociallıq qorǵaw sistemasınıń jaratılıwı.
6.Mámleketlik emes kommerciyalıq bolmaǵan shólkemleriniń sociallıq qorǵaw hám mánzilli sociallıq járdemdi ámelge asırıwdaǵı qatnasıwı.

7. O`zbekstanda ma`mleket g`arezsizliginin` qolg`a kirgiziliwi ham onin` tariyxiy a`hmiyeti.

8. Suveren Qaraqalpaqstan respublikasinin` payda boliwi. Qaraqalpaqstannin` ma`mleketlik suverenitetinin` en a`hmiyetli printsipleri.
9. Qaraqalpaqstan Respublikasi ma`mleketlik nishanlardin` qabil etiliwi.
10. G`a`rezsizlik jillarindag`i ja`miyetlik-siyasiy turmisi. Bazar ekonomikasina otiwdegi xaliq xojalig`indag`i reformalar. Sirt el ma`mleketler menen baylanislar. Xaliqti sotsialliq jaqtan qorg`awdag`i ilajlar. Aral mashqalasin sheshiw jollari.
1. XX a`sirdin` son`g`i on jillig`i du`n`ya tariyxina ja`miyetlik ko`z-qarasta du`n`ya ja`miyetliginin` geografiyaliq siyasiy du`zilisine tiykarg`i o`zgerisler da`wiri bolip kirdi. Bul da`wirdin` o`zine ta`n belgileri bir ta`repten haliqlar ha`m ma`mleketler arasindag`i jaqinlasiw protsessleri ha`m birge islesiwdin` ku`sheyiwi bolip, siyasiy ha`m ekonomikaliq ma`kanlardin` payda boliwi, haliq araliq normalar, qag`iydalar ha`m traditsialarg`a o`tiw bolsa, ekinshi ta`repten, sotsialistlik lagerdin` jemiriliwi, totalitar du`zimnin` tamamlaniwi, unitar du`zimler orninda jas g`a`rrezsiz ma`mleketlerdin` payda boliwi bolip esaplandi.
O`zbekstan Respublikasinin` o`z g`a`rezsizligine eriskennen son`, siyasiy o`zgerislerdi u`stem dep esaplap atirg`ani, bo`listiriwdin` ha`kimshilik buyriqpazliq du`ziminen pu`tkil waz keship atirg`anlig`i ha`m bazar ekonomikasina tiykarlang`an sotsialliq qatnasiqlardi du`zip atirg`anlig`i ja`miyetti reformalawg`a qatan` kirisip atirg`anlig`i belgili.
«Tu`pkilikli maqsetimiz, -dep jazadi I.A.Karimov, O`zbekstan ekonomikaliq reformalardi teren`lestiriw jolinda» degen kitabinda, - sotsialliq bag`darlang`an turaqli bazar ekonomikasina, ashiq siyasatqa iye bolg`an ku`shli demokratiyaliq huqiqliq ma`mleketti ha`m puxaraliq ja`miyetti du`ziwden ibarat.
Bul maqset ha`mme halqimizdin`, sonday-aq pu`tkil pogressivlik adamzattin` en` shiyrin a`rmanlarinin` tiykari boladi. Buring`i du`zimnin` o`zin «jetilistiriw», «qayta quriw» joli menen ol maqsetke jetiw mu`mkin emes. Sonday-aq eski ja`miyetliktin` ekonomikaliq sistemadan bazar ekonomikasina tiykarlang`an jan`a sotsialliq ekonomikaliq du`zimge o`tiw an`sat emes.
Bunday qiyin jag`daylarda eldi apatshiliqqa ushiratpay, jan`a ja`miyetlik du`zimge o`tiwde o`z halqinin` tariyxiy, milliy, sotsialliq, siyasiy, psixologiyaliq, geografiyaliq, demokratiyaliq ha`m basqa da o`zgesheliklerin esapqa alip, aqil-parasatliliq penen is ju`rgizetug`in basshi - liderdin` roli ayriqsha bolatug`inlig`in tariyx ta, bu`gingi ku`nnin` haqiyqatlig`i da da`lillep otir. Mine usi jag`daylardi esapqa alip, O`zbekstan Birinshi Prezidenti I.A.Karimov «Jan`a jaydi qurmay turip, eskini buzban`», degen xalqimizidin` naqilin su`ren etip ko`teredi. Bul su`rennin` ma`nisin - biz bazar ekonomikasina o`tiwdin` o`zimizge ta`n, xalqimizdin` mentalitetine mas keletug`in jolimizdi tan`lap aliwimiz, rawajlaniwimizdi iske asiriwimiz za`ru`r degendi an`latadi.
Bul joldin` mazmuni Birinshi Prezident I.Karimov ta`repinen islenip shiqqan O`zbekstannin` bazar ekonomikasina o`tiwdin` bes printsipinde bayanlang`an. Qisqasha aytqanda bul printsipler minalardan ibarat.
Birinshiden ekonomikanin` - idelogiyanin` qursawinan biratala azat etiliwi. ekonomikanin` siyasattan joqari turiwi, onin` ishki mazmunin qurawi lazim. Da`l ekonomika, oni ilgeri rawajlandiriw mashqalalari ha`zirgi siyasatimizdin` mazmuni bolip tabiladi.
Ekinshiden o`tiw da`wirinin` qiyin jag`daylarinda basshi reformashi ma`mleket boliwi sha`rt. Demek, ma`mleket siyasiy organ sipatinda buring`i sovetlik du`zimdegi oraydin` buyrig`in orinlawshiliq waziypasinan biratala qutilip, elimizdegi bazar ekonomikasina tiykarlang`an jan`a ja`miyetlik du`zimge o`tiwdi, onin` tiykarin du`ziwge qaratilg`an ekonomikaliq reformalardi islep shig`iw ha`m olardi a`meliy iske asiriwda basli sho`lkemlestiriwshi boliw waziypasin orinlawi sha`rt.
U`shinshi, pu`tkil jan`alaw ha`m rawajlaniw protsesi huqiqliq tiykarda quriliwi za`ru`r, keleshek maqsetimiz huqiqli ma`mleket du`ziw bolg`anliqtan, ja`miyettin` barliq tarawlarinda, kimnin` qanday ha`melde islewine qaramastan O`zbekstan Respublikasinin` g`a`rezsizlikke eriskeninen bergi jag`indag`i qabillang`an barliq nizamlarg`a boysiniw.
To`rtinshi, respublikamizdag`i qa`liplesken demografiyaliq jag`daylardi na`zerde tutip, adamlardi sotsialliq jaqtan qorg`awda ku`shli siyasat alip bariw. O`zbekstan Respublikasindag`i bazar ekonomikasina o`tiwde onin` basqa qon`silas ma`mleketlerden o`zgesheliklerinin` biri de, ha`zirgi turaqliliqti ta`miyinlep turg`an jag`day da sotsialliq jaqtan bag`darlang`an ekonomikaliq reformalardi iske asirip atirg`anlig`i boladi.
Besinshiden, jan`a ekonomikaliq bazar qatnasiqlarina o`tiwdi sekirmeli, joli menen emes, al basqishpa-basqish, parasitliq penen a`melge asiriw.
Bazar a`konomikasina o`tiwdegi biz tan`lap alg`an jol ko`p ta`repten xojaliq tarawindag`i traditsialardi ha`m u`rp-a`detlerdi sipat ta`repinen jan`a negizdi qayta tiklew, eski o`zgermes joldan qutiliw ha`m haliqta bazar qatnasiqlarina ta`n bolg`an ekonomikanin` sanani rawajlandiriwdan ibarat. Bazar ekonomikasina o`tiw, ob`ektiv za`ru`rlik sipatinda da`wir talabi bolip qaldi. Ta`rtipli tiykarda du`zilgen bazar ekonomikasi g`ana ha`zir haliqtin` do`retiwshilik ha`m miynet imkaniyatlarin ju`zege shig`ariwg`a, jalqawliqti tamamlawg`a, isbilermenlikti rawajlandiriwg`a tiykar saladi. Tek bazar qatnasiqlari g`ana respublika islep shig`ariwshi ku`shleri tiykarinda u`lken imkaniyatlardi haliq ma`pi ushin, onin` turmis da`rejesin asiriw maqsetinde na`tiyjeli paydalaniwdi ta`miynlew mu`mkin.
O`zbekstannin` bazar qatnasiqlarina o`tiw modeli respublikanin` o`zine ta`n shariyatlari ha`m o`zgesheliklerin, da`stu`rler, u`rp-a`detler, turmis qa`lpin ha`r tamanlama esapqa aliwg`a, o`tmishdegi ekonomikanin` bir ta`repleme, unamsiz rawajlaniwinin` to`men miyrasina soqqi beriwge tiykarlanadi.
Sonin` menen birge O`zbekstannin` bazar qatnasiqlarina o`tiw modeli du`n`ya ta`jiriybesi, ma`mleket ha`m ja`miyettegi jan`alaniw ha`m o`zgertiwdin` quramali jolin basip o`tken ma`mleketler toplang`an en` jaqsi ta`jiriybeni o`zine ja`mlestirgen.
2. Ekonomikaliq reformalardin` birinshi basqishi jan`a ekonomikaliq du`zimnin` huqiqiy negizlerin jaratiw, ma`mleketshilikti qa`liplestiriw ha`m bekkemlew, eski oylardi oyimizdan shig`arip taslawg`a qaratilg`an edi.
Birinshi basqishta eki sheshiwshi waziypani bergelikte sheshiwge tuwra keldi. Birinshi, administrativlik-buyriqpazliq du`zimnin` awir aqibetlerin jen`iw, ekonomikani turaqlastiriw, ekinshisi, respublikanin` o`zine ta`n sharayatlari ha`m qa`siyetlerin esapqa alg`an jag`dayda bazar qatansiqlarinin` negizlerin qa`liplestiriwden ibarat.
Ekonomikani reformalawdin` strategiyaliq maqsetlerinen kelip shig`a otirip ekinshi basqishta ma`mleket mu`lkin menshiklestiriw ha`m sotsialliq bag`darlang`an negiz dawam ettiriledi. Ma`mleket mu`lkin da`slepki menshiklestiriwdi tamamlaw, haqiqiy mu`lk iyesi etiw, ma`mleketke qarasli bolmag`an sektor hu`kimdar da`rejeni iyeleytug`in ja`miyetlik o`ndiris quramin tu`pkilikli o`zgertiw waziypalari ha`zirgi waqitta en` birinshi ma`selelerdin` biri bolip esaplanadi. Menshiklestiriw na`tiyjesinde keminde eki tiykarg`i waziypasi sheshiliwi kerek.
1. Bizin` erkimizdegi mu`lik o`zinin` haqiyqiy xojayinina iye boliwi tiyis. Mu`likti haqiyqiy xojayinlarinin` qolina tapsiriw, isbilermenlik jumisin alip bariwi ushin olarg`a ken` mu`mkinshilikler beriw o`tkerilip atirg`an ekonomikaliq reformalardin` tiykarg`i mazmuni usinnan ibarat.
Haqiqiy xojayinliq sezimin seziniwdin` abzallig`i nede ha`m bul is ju`zinde qanday ma`p beredi. En` da`slep ekonomikaliq mu`na`sebetlerdin` xarakteri tu`pten o`zgeredi. O`ndiristen rawajlandiriw ha`m ken`eytiwge ha`kimshilik-buyriqpazliq joli menen ma`jbu`r etiw ushin za`ru`rlik qalmaydi. Haqiyqiy o`ndirisshi erkinlikke shiqpaqta, joqaridan beriletug`in buyriq penen islewden azat bolmaqta. O`ndirisshini sapa jag`inan jan`a xoshametler ha`m baslamalar, o`z jumisin na`tiyjelerin a`melde seziniw tu`yg`isi ha`reketke keltiredi, ekonomikaliq juwapkershilik te ku`sheytiledi. Haqiyqiy xojayin basshiliq etip atirg`an ka`rxananin` rawajlaniw boljawlari ha`miyshe jarqin ha`m aniq-ra`wshan, o`ndiris na`tiyjeliligi ha`mmeden ko`re joqari, alatug`in paydasi da xizmetkerlerdin` is haqisi da a`dewir joqari.
O`zbekstanda menshikti ko`p qiyli formalarina - jeke menshik penen bir qatar kollektivlik, aktsionerlik, toparliq, shet eller menen birge qospa ka`rxanalarg`a birlesken menshik ha`m basqa da formalarda kiredi. Sonin` menen qatar jerge, ka`nlerge, basqa da ta`biyiy bayliqlarg`a, transport, baylanis, qorg`aniw ha`m basqa da uliwma xaliq ma`plerge xizmet etetug`in mu`lklerge ma`mleketlik menshik saqlanadi. Bunday ta`rtipler bazar qatnasiqlari tiykarinda ju`da` joqari rawajlang`an ellerdin` ha`mmesine de ta`n na`rse.
O`zbekstanda ekonomikaliq reformalardin` birinshi basqishinin` en` a`hmiyetligi waziypasi- dep jazadi Birinshi Prezident I.Karimov, - ma`mleketlik menshiktin` monopolizmin saplastiriw ha`m oni privatizatsiyalaw esabinan ko`p ukladli ekonomikani qa`liplestiriw boldi:
Privatizatsiya - ma`mleket menshikliginde bolip kelgen ka`rxanalardi, turaq jaylardi, transport a`sbaplarin ha`m basqa mu`lklerdi jeke menshiklikke yamasa menshiktin` basqa formalarina o`tkeriw yamasa satiw degendi an`latadi.
Ekinshi a`hmiyetli waziypa - menshiklestiriw dawaminda ko`p ukladli ekonomikani ha`m xoshametlewshi ba`sekeshilik (konkurentsiyaliq) ortaliqti payda etiwden ibarat.
Konkurentsiya so`zi qanday da bir tarawda en` joqarg`i na`tiyjege erisiw ushin gu`res, sol tarawdag`i basqa talabanlardan u`stin boliwg`a umtiliwshiliq degendi an`latadi. Bazar qatnasig`inda bolsa - bir tu`rdegi tovar o`ndiriwshilerdin` bazarda o`z mallarin diydilegen bahada satip, joqari payda TU`Siriw ushin o`z-ara gu`resi, talasi boladi. Tovar o`ndiriwshiler bazardag`i o`zinin` baqtalaslarin jen`iw ha`m malin qimbatina satip, baylig`in arttiriw ushin satatug`in zatinin` sapasin arttiriwg`a ha`m sirtqisinin` jaqsilawg`a barliq materialliq ha`m ruwxiy resurslarin ayanbastan sarp etedi.
Ha`zirgi bazar ekonomikasi rawajlang`an ellerge tovar o`ndiriwshilerdin` bazar ushin, qariydarlar ushin talasi-konkurentsiya ha`zirgi zamanda o`ndiristin` o`nimdarlig`in arttiriwdag`i, ilim, texnika ha`m texnologiya jan`aliqlarin do`retiw hesh tez ken` ko`lemde o`ndiriske o`ndiriwdegi basli xoshametlewshi ku`sh bolip tabiladi.
Sonliqtan da O`zbekstandag`i ekonomikaliq reformalardin` ekinshi basqishinda mu`lkke, tovar o`ndiris tarawlarina ma`mleketlik monopoliyani saplastiriw hesh konkurentsiyaliq gu`reske ken`nen jol ashiw basli waziypalardin` biri retinde aniqlanip otir.
Regionalliq, a`sirese du`n`ya ju`zilik bazarg`a tovar shig`arip AQSh, YAponiya, Germaniya ha`m basqa da rawajlang`an ma`mleketlerdin` iri firmalari menen konkurentsiyag`a tu`siw ushin, tovarlarimizdin` sapasi sol ellerde o`ndirilgen tovarlardan to`men boliwi za`ru`r. Jer ju`zilik bazarg`a tovarlarimizdi satiw, elimizdin` qaznasin shet el valyutalari menen jetkilikli da`rejede toltiriwdin` birden-bir deregi bolip tabiladi. Al, bunday valyutalarsiz o`ndiris tarmaqlarin jan`a texnika ha`m texnologiya menen kayta qurallandiriw mu`mkin emes.
Bazar ekonomikasina o`tiwdin` ku`ta` a`hmiyetli bag`darlarinin` biri individualliq menshiklikke, sonday-aq ko`p tu`rli kooperativlik jan`a kishi ha`m ortasha ka`rxanalardi ken`nen en` jaydiriw ekonomikanin` ma`mleketlik emes sektorinda u`lken a`hmiyetke iye boladi. Bazar qatnasiqlari rawajlang`an ellerde bular barliq ka`rxanalardin` yariminan ko`bisin sonday menshik firmalari turadi. Da`l jeke menshik sektori, kishi paydaku`nemlik bizin` ekonomikamizdi dag`daristan shig`ariwda aktiv rol` atqaradi.
Ma`mleketlik mu`lkti menshiklestiriw boyinsha ekonomikaliq reformalardin` ta`jriybesine tiykarlanip, onin` ekinshi basqishinda mu`lkti menshiklestiriwdi tag`i da teren`lestiriwdin` tiykarg`i maqsetleri Birinshi Prezident I.Karimovtin` O`zbekstan ekonomikaliq reformalardi teren`lestiriw jolinda degen miynetinde ko`rsetip o`tti.
ekonomikaliq reformalardin` jan`a basqishinda ekonomikaliq ha`m finansliq turaqliliq quramali o`zgeriwler, ekonomikani janlandiriw, son`inan oni bir qa`lipte, ten` salmaqliqti saqlay otirip rawajlandiriwdin` tiykarg`i sha`rti sipatinda birinshi da`rejeli a`hmiyetke iye. Ekonomikani turaqlastiriw-bazardi qa`liplestiriw jolindag`i nizamli ha`m boliwi sha`rt protsess. Ol en` da`slep dag`darisliq ha`diyselerine shek qoyiwg`a qaratilg`an.
Bazar qatnasiqlarina tiykarlang`an jan`a ekonomikaliq du`zimge o`tiw protsessinin` iske asiriliwi biyg`a`rez ma`mleketlerdin` Dosliq Awqamina kirgen ellerdin` ha`mmesinde bolip atirg`an, ekonomikaliq dag`darislardin` teren`lesiwi irkiw, al onin` ushin ba`rinen burin ekonomikadag`i turaqliliqti qa`liplestiriw ha`m bekkemlew za`ru`r boladi.
Makro ekonomika tarawin rawajlandirmay turip ma`mlekettin` ekonomikaliq g`a`rezsizligine erisiwi mu`mkin emes.
Turaqlastiriw siyasati en` da`slep bul makro ekonomikada balansti saqlaw, o`ndiristin` keskin da`rejede pa`seyiwine hesh g`alaba jumissizliqqa jol qoymawdan ibarat.
O`zbekstan o`zinin` jer sati bayliqlari, ta`biyiy resurslari arqali ha`zirgi o`tiw da`wirindegi ju`zege kelip atirg`an qiyinshiliqlardi keshiktirmey jen`ip, Watanimizdi ekonomikaliq jaqtan rawajlang`an en` alding`i ellerdin` qatarina qosiwina real` mu`mkinshilikler bar. O`tiw da`wirinde ma`mleket o`z ekonomikaliq siyasatina islep shig`iw ha`m a`melge asiriw waqtinda soni itibarg`a aliwi kerek - dep ko`rsetedi I.Karimov, olar artiqmash, u`lken perspektivag`a iye bolg`an tarmaqlar ha`m o`ndirislerdi ha`r ta`repleme xoshametlendiriwi, yag`niy en` a`hmiyetli buwinlardi aniqlaw (neft`-neft` g`a`rezsizligi, energetika-energetika g`a`rezsizligi, da`n-g`a`lle g`a`rezsizligi, paxtani qayta islew sanaati ha`m t.b.) ha`m bul arqali ekonomikani quramali jag`inan qayta sho`lkemlestiriw boyinsha tabanli siyasat o`tkeriwi kerek». Prezidenttin` bul ko`rsetkenlerinde O`zbekstandag`i makroekonomikani rawajlandiriwdin` tiykarg`i bag`darlari ko`rsetilgen.
Reformalardin` iske asirilip bariwi bizin` ma`mleketlik ha`m ekonomikaliq g`a`rezsizligimizdi ta`miynlewi sha`rt. Mine usi rejeden shig`a otirip, Prezident ekonomikaliq turaqliliqqa jetisiwdin` tiykarg`i kriteriyalari sipatinda minalardi ko`rsetti:
-eger o`ndiristin` strukturaliq o`zgeriwine ha`m oni qayta qurallandiriwg`a baylanisli bolmasa, o`ndiris ko`leminin` to`menleniwine jol qoyilmaw.
-artiqmash a`hmiyetke iye bolg`an o`ndiris tarawlarin ko`teriw ushin qolayli sharayatlar du`ziw, olardag`i o`ndiristin` xoshametlewin ja`rdem beriw;
-ma`mleketlik byudjet ha`m ka`rxanalardin` finans awhalinin` turaqlilig`in mu`mkin bolg`an sheklerde ta`miyinlew;
- aqshanin` qa`dirsizleniw protsesin toqtatiw;
- to`lew balansi ha`m ma`mleketlik valyuta rezervlerinin` jag`dayin jaqsilaw ushin bar bolg`an mu`mkinshiliklerdin` ha`mmesin paydalaniw ha`m sonin` negizinide O`zbekstannin` sirtqi ekonomikaliq qatnasiqlarda tutqan ornin bekkemlew, sonday-aq shet ellik valyutalarg`a sumnin` almasiw kursinin` turaqlilig`i saqlaw;
-sotsialliq awhaldin` turaqlandiriw ushin ku`shli sotsialliq siyasattin` ten` salmaqlig`in ta`miyinlew, xaliqtin` turmis da`rejesin mu`mkinshiligi barinsha saqlap turiw ha`m jaqsilaw.
Bazar qatnasiqlarina o`tiw jag`dayinda saliq siyasatin jetilistiriw ekonomikani turaqlastiriw ha`m finansliq awhaldi bekkemlewge tiyisli ma`selelerdi sheshiwge og`ada a`hmiyetke iye. Saliq sistemasi respublikaliq ha`m jergilikli byudjetlerdin` qa`liplesiwinin` tiykarg`i deregi boliwi menen bul byudjetlerdi aniq tu`rde jiklestiriw saliq sistemasin jetilistiriwdin` basli bag`dari bolip esaplanadi.
Ekonomikaliq reformalardin` ha`zirgi basqishinda kredit - bank sistemasina, pul aylanisin bekkemlew, valyuta qatnaslarin ta`rtipke saliw ju`da` u`lken a`hmiyetke iye.
«Milliy valyuta - dep jazadi I.Karimov - milliy maqtanish, ma`mlekettin` g`a`rezsizliginin` simvoli, suverenli ma`mleketke ta`n bolg`an belgisi. Bul respublikag`a tiyisli uliwmaliq bayliq ha`m mu`lik bolip tabiladi».
Milliy valyutanin` miqlilig`i onin` almasiw quninin` turaqlilig`inda ko`rinedi. Mine, usinday turaqliliqti ornatiw ha`m bekkemlew maqsetine erisiwge qaratilg`an Respublikada to`rt bag`dar islep shig`ilip, a`melge asirilip atir.
Birinshiden, - o`z valyutamiz tovar menen turaqli ta`miynlengen jag`dayda g`ana real ku`sh ha`m abiroyg`a iye boladi. Sumnin` satip aliw quwatin asiriw ushin respublika bazarin mu`mkin bolg`aninsha tezirek tutiniw tovarlari menen toltiriw za`ru`r. Bazardi o`zimizde o`ndirilgen tovarlar menen toltiriw maqsetinde pu`tkil sanaattimizdin` qariydarlarimizdin` en` sinshilliq talaplarina juwap beretug`in joqari sanali xaliq tutiniw zatlarin o`ndirip shig`ariwg`a qaratiw talap etiledi.
Ekinshiden, - valyutanin` turaqli tu`rde ha`rekette qaliw, jetkilikli mug`darda valyuta zapasi boliwina baylanisli boladi. Bizin` valyutamiz ha`r qanday turaqli valyutag`a erkin almasa alatug`in bolsa g`ana, ol moyinlang`an ha`m hu`rmetke iye bolg`an valyuta boladi.
U`shinshiden, ha`r bir ka`rxana, ha`r bir adam islep tapqan somin qa`dirlewdi u`yrengende g`ana milliy valyuta real to`lem quralina aylanadi. Valyuta ha`r bir puqaranin` miynetinin` o`lshemi ha`m bahasi bolip esaplanadi.
To`rinshiden, - milliy valyutani bekkemlewdin` en` a`hmiyetli sha`rti - inflyatsiyag`a qarsi quwatli ha`m puxta siyasat, ju`rgiziwden ibarat. Inflyatsiya da`rejesin keskin kemeytiw g`ana milliy valyutani turaqli valyutag`a aylandira aliwi mu`mkin.
Inflyatsiya bazarda tovar massasinin` kemeyip, buring`i basip shig`arilg`an aqshalar ko`leminin` o`zgerissiz qaliwinin` da na`tiyjesi boliwi mu`mkin. A`dette inflyatsiya nirqtin` ha`dden tis ko`terilip ketip, adamlardin` real is haqisinin` to`menlep ketiwine alip keledi.
Milliy valyutanin` basqa ma`mleketler valyutalarina qarag`anda almasiw kursin belgilew maqsetinde 1994-jildin` 15-oktyabrinen baslap O`zbekstan Respublikasi banklari valyuta birjasinda valyuta sawdalarin turaqli tu`rde o`tkerip atir.
2000-jili baslang’an ekonomikaliq reformalardin’ keying basqishinda ekonomikag’a ma’mlekettin’ aralasiwi da’rejesinin’ to’menlewi ha’m de xojaliq ju’rgiziwshi subektler xizmetlerinin’ kepilliklerin ku’sheytiriw ha’m olardi itibar qaratildi.2002-jildan baslap import ornin basiwshi o’nimler islep shig’ariwshi ha’m de o’ndiristi milleylestiriw bag’darlamasi a’melge asirila baslandi.O’zbekstan Respublikasi Birinshi Prezidentinin’ 2008-jildag’i “ekonomika real sektori ka’rxanalarinin’ finansliq turaqlilig’in ja’ne de arttiriw ilajlari haqqinda”g’i pa’rmaninda ekonomikaliq artta qalg’an ka’rxanalardi finansliq jaqtan tiklew, modernizaciyalaw,texnikaliq ha’m texnologiyaliq ta’replew jan’alaw procesine kommerciyaliq banklerinin’ qarjilarin ken’irek paydalaniwg’a jol qoyiw ilajlari ha’m bankrot ka’rxanalardi kommerciyaliq banklerine satiw yaki tuwridan-tuwri balanisina beriw mexanizimi belgilep berildi.2001-jildan baslap jeke isbilermenlikti,a’sirese,kishi ha’m orta biznes ka’rxanalari rawajlandiriw arqali ekonomikani quramali jaqtan qayta quriw a’melge asirildi.
2002-jili “Qamsizlandiriw xizmeti haqqinda”g’I nizamnin’ qabillaniwi ha’m Prezident pa’rmani tiykarinda 2002-jil fevraldan baslap qamsizlandiriw sho’lkemlerinin’ 3 jil mu’ddetke da’ramat salig’inan azat etiliwi elimizde qamsizlandiriw bazarin ja’ne de erkinlestiriw ha’m rawajlandiriwg’a xizmet etpekte.
Kishi biznes ha’m jeke isbilermenlikti rawajlandiriw birneshe basqishlarda alip baridi.

Birinshi basqish-1991-1996-jillar

Ekinshi basqish-1996-2000-jillar
U’shinshi basqish-2000-2016-jillar