|
Z ahiriddin Muhammad Bobur
O`g`illari
1.Humoyin Mirzo (1508-1556)
2. Komron Mirzo (1509-1557)
3. Askariy Mirzo (1516-1558)
4. Olur Mirzo (1514-1519)
5. Sulton Ahmad Mirzo (1517-1523)
6. Hindol Mirzo (1518-1551)
7. Bobbul Mirzo (1518-1521)
8. Forug` (1526 ….)
9. Shohruh Mirzo (1522-1527)
Qizlari:
1. Faxrulniso (1501- yilda tug`ilib vafot etgan)
2. Ma`suma Sultonbegim (sanasi noma`lum)
3. Gulrangbegim (1514-…)
4. Gulbadanbegim (1523-1603)
5. Gulchehrabegim (1515-1557)
6. Gulzorbegim (sanasi noma`lum)
7. Mehrjonbegim (sanasi noma`lum)
8. Esondavlatbegim (sanasi noma`lum)
III. Yangi mavzu bayoni.
1.«Sayilda» hikoyasini o'qish e'lon qilinadi.
2.«Sayilda» hikoyasini o'qishga o'quvchilarni tayyorlash. Buning uchun kirish suhbati uyushtiriladi. Suhbatda Bobur rasmi orqali uning kim ekanligi aniqlanadi.
- Bobur haqida qanday hikoya o'qigan edingiz? savoliga («Bobur va kabutar» rivoyati) javob olinib, avval o'tilgan mavzu esga tushiriladi. Hozir «Sayilda» hikoyasini o'qib, shoh Boburning yoshligidagi jasorati, otda chopish, qilich urishtirish bo'yicha mahorati haqida tushunchaga ega bo'lishlari aytiladi. Shundan so'ng o'qituvchi o'quvchilarga:
—Sizlar kishilarning kuch sinashganini ko'rganmisiz? savoliga tegishli javob oladi, ularning javobini quyidagicha to'ldiradi:
— Kurashchi polvonlar kurash tushib, chavandozlar otda chopish bilan, ilmlilar «Quvnoqlar va zukkolar» bellashuvlarida o'z kuchlari, bilimlarini sinaydilar, ko'rikdan o'tadilar. Bobur ham qilich urishtirish, zarb berish mahoratini ko'rsatish uchun ustozi ko'rigidan o'tadi. Sayil kichik — besh yashar bolaga bag'ishlanganligini aytib, o'quvchilarda «Sayilda» hikoyasini o'qishga qiziqish uyg'otiladi.
3. Asar bilan tanishtirish. «Sayilda» hikoyasi o'qituvchi tomonidan ifodali o'qib beriladi. So'ng o'quvchilarga navbat bilan birinchi qism ifodali o'qitiladi. O'qish jarayonida ma'nosi qiyin so'zlarni belgilab borishlari aytiladi.
4. Lug'at ustida ishlash:
To’riq ot — qora qizil (ot tusi, rangi);
sag'ri — ot, hayvonlarning orqa oyoq ustki qismi;
yol — ba'zi hayvonlar gardanida bo'ladigan uzun soch.
Shuningdek, «aqli raso», «egarga qo'ndi» iboralari o'rnida qanday so'zlar ishlatish mumkinligi so'raladi va aniqlik kiritiladi.
5. Hikoyaning I qismi yuzasidan o'quvchilarning tushunchalari «Aqliy hujum» asosida hisobga olinadi.
— Hikoyada qanday voqea tasvirlangan?
— Sayil qaysi faslda bo'lgan?
— Zahiriddin Muhammadning maqsadi nima edi?
— Sayil kim uchun uyushtirilgan?
— To'riq nimalar bilan bezatilgan?
— «Otalig'i»ning ma'nosini tushuntiring.
6. Topshiriqlar bilan tanlab o'qish va badiiy tasvir vositalari ustida ishlash.
— Zahiriddin Muhammadning yosh navkar bilan olishuvi ifodalangan o'rinni hikoyadan o'qing.
(Shu o'rin 3—4 o'quvchiga o'qitiladi. Lavha o'qilayotganda o'qituvchi va o'quvchilar kuzatib, yo'l qo'yilgan xatolarni to'g'rilaydilar, chunki shu lavha yod olish uchun uyga beriladi. Shu yo'l bilan yod olishga tayyorlanadilar).
— Rasm tasviri berilgan o'rinni hikoyadan o'qing. O'xshatishlarni aniqlang.
O'quvchilar «Egarga qo'ndi» iborasidagi «qo 'ndi» so'zi va «To'riq uchib ketdi» gapi o'xshatish ekanligini aniqlaydilar. Boburning yengil, chaqqon harakati «egarga qo'ndi» deyish bilan qushga o'xshatilgan. To'riqning tez yugurib ketishi qushning tez uchishiga o'xshatilganligini tushuntiradilar.
7.Topishmoq ustida ishlash
O'qituvchi o'quvchilardan ot haqida qanday topishmoq bilishlarini so'raydi. O'quvchilar ot haqida bilgan topishmoqlarini aytadilar. O'qituvchi quyidagi topishmoqni aytadi va yozuv taxtasiga yozadi yoki oldindan yozib qo'yiladi. O'quvchilar topishmoqni o'qiydilar va «ot» deb javob berishlari kutiladi.
To'rtdir uning oyog’i
Temir mixli tuyog'i.
Manzilga yetishtirar
Toshdan qattiq tuyog'i.
Topishmoqdagi yashiringan belgi (jumboq)ni topish, ot ekanligini isbotlash talab qilinadi. O'qituvchi yashiringan belgi (jumboq)ni topish yoiini quyidagi chizma asosida tushuntiradi.
Chizmadan qaysi hayvonda qanday belgi borligi (temir taqa), qaysi belgi ortiqligi aniqlanadi. Temir mixli tuyoq faqat otda bor, Shu tariqa topishmoqning javobi ot ekanligi ochib beriladi va bolalar jumboq (belgi)ni topish yo'lini bilib oladilar.
8. Mavzu hikoya ostidagi birinchi, ikkinchi savollarga, shuningdek, Zahiriddinning maqsadi nima edi? Siz hikoyadan nima tushundingiz? kabi savollarga javob olish bilan mustahkamlanadi.
«Sayilda» matni «Zanjir» usulida ifodali o‘qitiladi. Matn mazmunini 5–6 o‘quvchiga navbat bilan hikoya qildiriladi. Matn asosida savol-javob o‘tkaziladi.
– Zahiriddinning sayilda qatnashishdan maqsadi nima edi?
– Zahiriddin Muhammadning navkar bilan olishuvi haqida nimani bilib oldingiz?
Muhammad Yusufning “Bobur nidosi” she`ri ijro etiladi.
Toqatim toldi oqibat
Taxtni yov oldi oqibat
O`z yurtim qoldi oqibat
Avg`on ketdim daryo kechib.
Omad kelar, ketar ekan
Jon do`sting ham sotar ekan.
Ortingdan tosh otar ekan
Jayron ketdim daryo kechib
Ikki ko`zim elimdadir
Cho`g`dek so`zim tilimdadir
Dilim yonib, dilimda bir
Armon ketdim daryo kechib
Bog`ishamol sayr endi
Qilg`ay chiqib g`ayr endi.
Boburing yo`q xayr endi
Anjon ketdim daryo kechib.
Andijon bag`ridan uchib bir yulduz
Hindiston tojiga gavhardek qo`ndi
Otash yuragida aylanar bir yulduz
Anda jon qoldiku, anda jon qoldi.
Dunyo charxpalagi tinmay aylanar
Talato`p zamonlar o`taveradi.
Asrlar qaridan bir so`z ingranar
Anda jon qoldiku, anda jon qoldi.
Xalqim buyuk o`g`ling, buyuk shoh o`g`ling
Boburing qalbida bir armon qoldi.
Nolasi kuydirar toabad bag`ring
Anda jon qoldiku, anda jon qoldi.
9. Bugungi mavzudan nima o'rganilgani so'ralib, dars yakunlanadi.
10. Uyga vazifa: «Sayilda» hikoyasini o'qish va olishuvga oid parchani yod olish. Darslikning 149- betida berilgan rasmni chizish.
VI. Dars yakuni: o’quvchilar bilimini baholash.
O‘quvchilarga yangi mavzu yuzasidan olgan bilim, ko‘nikma va malakalarini mustahkamlash maqsadida quyidagicha savollar bilan murojaat etiladi:
– Bugungi darsimiz sizga yoqdimi?
– Darsimiz orqali nimalarni bilib oldingiz?
O’quvchilarning javoblari to‘ldirilib, umumlashtiriladi va dars yakunlanadi.
Dars davomida faol qatnashgan o‘quvchilar baholanadi.
3-sinf
O’QISH FANIDAN
ISHLANMA
Mavzu: Mirzo Karimning «Sayilda» hikoyasi.
Zakirova Nilufar Oyxo’jayevna
Do'stlaringiz bilan baham: | 
