3 Sana: Sinf: – sinf Fan: Kimyo. Mavzu

Bosqichlar
Vaqti
1	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2	O’tilgan mavzuni takrorlash	7 daqiqa
3	Yangi mavzuni bayoni	15 daqiqa
4	Mustahkamlash	15 daqiqa
5	O’quvchilarni baholash	3 daqiqa
6	Mashg’ulot yakuni. Uyga vazifa berish	2 daqiqa
7	J A M I :	45 daqiqa

Foydalanilgan adabiyotlar: Kimyo 9. Toshkent-2014. R.Asqarov, N.X.To’xtaboyev, K.G’.G’opirov.

Darsning borishi: Tashkiliy qism: 1. O’quvchilar bilan salomlashish.

2. O ’quvchilar davomadini aniqlash.

3. Darsga tayyorgarlik ko’rish.
Uyga vazifani tekshirish: Konspektni tekshirish, savol-javob tariqasida o’tilgan mavzuni so’rash.
Yangi mavzuni bayoni:  
Mis kimyoviy elementlar davriy jalvalida 4-davr, 5-qator, 1-guruhning yonaki guruhchasida joylashgan bo‘lib, tartib raqami 29. Nisbiy atom massasi 63,546 ga teng. Atom tuzilishi:

Kumush kimyoviy elementlar davriy jadvalida 5-davr, 7-qator, 1- guruhning yonaki guruhchasida joylashgan. Tartib raqami 47. Nisbiy atom massasi 107,868. Atom tuzilishi:

Oltin kimyoviy elementlar davriy jadvalida 6-davr, 9-qator, 1-guruhning yonaki guruhchasida joylashgan. Tartib raqami 79. Nisbiy atom massasi 196,967. Atom tuzilishi:

Mis, kumush, oltin 0‘zbekistonda juda ko‘p uchraydi. Mis zaxiralari bo‘yicha 0‘zbekiston dunyoda 10—11-o‘rinda, oltin zaxiralari bo‘yicha 4- o‘rinda, qazib olish bo‘yicha esa 7-o‘rinda turadi.

Mis rudalari Olmaliqdagi Qalmoqqir konida mavjud bo‘lib, bu ruda Olmaliq kon-metallurgiya kombinatida qayta ishlanadi.

Oltin, asosan, Markaziy Qizilqumdagi Muruntov konida, kumush nlari esa Navoiy, Namangan viloyatlarida joylashgan.

Mis. Mis insonlarga juda qadimdan ma’lum boigan metallardan biridir. isning qalay bilan hosil qilgan qotishmasi — bronza qadimda turli xil ykallar, qurol-aslahalar, ro‘zg‘or buyumlari tayyorlash uchun ishlatilib lingan.

Mis tabiatda oz miqdorda uchraydi. U, asosan, birikmalar, ba’zan g‘ma, ya’ni sof holda ham uchraydi.

Olinishi. Sanoatda metallarni olish uchun metall oksidlarini ko‘mir yoki gazi yordamida qaytarib olinadi.

Misni olish uchun awal CU2S (mis yaltirog'i) rudasi yondiriladi: 2Cu₂S + 30₂ -> 2Cu₂0 + 2S0₂t

Reaksiya natijasida hosil bo‘lgan (Cu₂0) mahsulot mis yaltirog‘i bilan zaro ta’sirlashib, mis hosil qiladi:

2Cu₂0 + Cu₂S -> 6Cu + S0₂

Bu usul bilan olingan mis tarkibida Ni, Ag, Au kabi qo‘shimchalar >‘ladi. Toza mis olish uchun uni elektroliz qilinadi. Demak, toza mis olish :hun sanoatda elektroliz usulidan foydalaniladi. Reaksiya natijasida hosil >‘lgan oltingugurt (IV)-oksidi ham muhim kimyoviy xomashyodir. Undan tingugurt va oltingugurtning boshqa birikmalarini olishda foydalaniladi.

Fizikaviy xossalari. Mis qizil rangli, qattiq elastik xossaga ega bo‘lgan etall bo‘lib, elektr tokini va issiqlikni juda yaxshi o‘tkazadi. Ayrim xossalari jadvalda ko‘rsatilgan.

Kimyoviy xossalari. Mis nisbatan passiv metall bo‘lib, odatdagi sharoitda jruq havoda, hatto kislorodda ham oksidlanmaydi. Yuqori haroratda esa Ur1a oddiy moddalar bilan reaksiyaga kirishadi:

Cu + Cb -> CuCl₂; Cu + 0₂ -> 2CuO; Cu + S -> CuS;

Mis metalli nam havoda uzoq muddat saqlansa, havodagi kislorod suv jg'lari va karbonat angidrid bilan reaksiyaga kirishib, to‘q yashil rangli lalaxitni hosil qiladi. Natijada mis buyumlarining sirti yupqa yashil parda ilan qoplanadi: