3 Ongning strukturasi, uning muhim psixologik ta’rifi qanday?

Ixtiyoriy esda olib qolish — mahsus mnemik harakatlar, ya’ni asosiy maqsadni esda olib qolishdan iborat bo’lgan harakatlar mahsulidir. Bunday tarzdagi harakatning mahsuldorligi ham uning maqsadlari, sabablari va uni amalga oshirish usullarining xususiyatlari bilan bog’liqdir. Bunda mahsus o’tkazilgan tadqiqotlar materialni aynan, to’la va izchil eslab qolish vazifasining aniq qilib qo’yilishi ixtiyoriy esda olib qolishning asosiy shartlaridan biri ekanligini ko’rsatdi. Turli xildagi mnemik maqsadlar esda olib qolish jarayonining xarakteriga, uning har xil usullarini tanlashga ta’sir qiladi va shunga bog’liq holda uning natijalariga ham ta’sir ko’rsatadi.
O’quv-tarbiya ishida o’quvchilarga vazifa tabaqalashtirilib, aynan nimani va qanday qilib esda olib qolish kerak degan tarzda berilishi muhim ahamiyatga egadir.
Ixtiyoriy esda olib qolishda esda olib qolishga undovchi sabablar katta rol o’ynaydi. Xabar qilinayotgan axborot tushunilishi va yod bo’lib qolishi mumkin, lekin o’quvchi uchun barqaror ahamiyat kasb etmasdanoq tezda unutilib ketishi ham mumkin. Burch va mashuliyat hissi yetarli darajada oshirilmagan odamlar esda olib qolishlari lozim bo’lgan narsalarning ko’pini aksariyat hollarda unutib qo’yadilar.
zarur bo’lgan mazmunni kishi o’ziga o’zi qayta aytib berish shaklidagi qayta esga tushirish esda olib qolishning muhim vositalaridan biridir. Lekin bu usulga, ayniqsa material murakkab, tushunilishi qiyin bo’lgan hollarda, material oldin tushunib anglab olingandan keyin murojaat qilingandagina foyda beradi. Materialni o’z so’zingiz bilan qaytarish uning tushunib yetilishini osonlashtiradi, Yaxshi tushunib yetilmagan material odatda «begona» til shakllari bilan bog’langan bo’ladi, yaxshi tushunib yetilgan materi­al «o’z tilimizga» osongina «ko’chadi».
Qayta esga tushirish, ayniqsa materialni yod olish jarayonida esda olib qolishni tezlashtiradi, uni maqsadga muvofiqlashtiradi, negaki, qaytarib aytish davomida o’zimizning zaif tomonlarimizni aniqlab olamiz, o’zimizni-o’zimiz nazorat qilib boramiz. Muhimi, qayta esga tushirish tanishib chiqish bilan almashtirib qo’yilmasligi kerak. Tanishib chiqish esga tushirishdan ko’ra osonroq. Lekin faqat yana qayta takrorlay olishimiz, esga tushira olishimiz mumkinligi o’z bilimlarimizga muqarrar ishonch tug’diradi.
O’z hajmiga ko’ra ko’p martalab takrorlashni talab qiladigan o’quv materiali uch xil usul bilan qismlarga bo’linib, ya’ni qisman esda olib qolish, yoki butunlayicha barchasini, ya’ni yahlit holida esda olib qolish, yoki hammasini va qismlarga ajratib, aralashtirilgan holda esda olib qolish usullari bilan esda olib qolinishi mumkin.