3-modul: oliy maktabda ta’limni tashkil etish shakllari. 11-mavzu: ma’ruza va uni tashkil etish shakllari

1. Kirish. Avvalgi ma’ruzada nimalar o'rganilgan, uning natijasi nimalar bilan bog'liq, bugungi darsga qanday maqsad qo'yilyapti? Avvalo dars ilgarigi mavzu bilan bog'lanadi. Keyin yangi mavzu e`lon qilinadi. Ma`ruza rejasi, mustaqil o'qish uchun zarur asosiy va qo'shimcha adabiyotlar ro'yxati tavsiya etiladi. Mavzuni o'rganishdagi asosiy termin, tushunchalar, mustaqil ra­vishda bajariladigan ishlar, topshiriqlar beriladi.
2. Asosiy bosqich. Bu bosqich ma`ruza rejasiga ko`ra tanlangan dars o`tish metodlarini qo`llagan holda o`tkaziladi. Tinglovchilarga mo'ljallangan axborotlar yetkaziladi.
3. Yakuniy bosqich. Ma`ruzaga yakun yasaladi, qisqacha xu­losa chiqariladi. Talabalar diqqati uchun mazkur mavzudagi eng asosiy tushuncha, e`tibor qaratilishi lozim bo'lgan jihatlar, hodisalar ta`kidlanadi. Qo'yilgan maqsadga qay darajada erishildi, bu tahlil qilib, baholanadi. Bugungi ma`ruzada-bajarilgan ish kelgusi faoliyatda qanday muhim ahamiyatga ega ekanligi ko`rsatiladi. Ma`ruzalarni didaktik vazifasiga qarab: kirish, mavzular bo'yicha, yo`l-yo`riq ko`rsatadigan, tahliliy, yakunlovchi ma`ruzalarga bo'lish mumkin.
Kirish ma`ruzasi ma`lum bir fanni, mavzuni yoki muammoni o'rganishga bag'ishlanib, unda ana shu masala, muammolar haqi­dagi flkrlar, ularning ijobiy tomonlari, kamchiliklari, yechilmagan muammolar ko'rsatiladi. O'rganishni boshlangan fanning predmeti, o'rganish metodlari bo'yicha ma’ruza kirish ma’ruzasiga tipik misol bo'la oladi.
Mavzular bo'yicha ma`ruzalar - eng ko'p o'qiladigan ma’ruza bo'lib, unda o'rganilayotgan mavzuning asosiy mazmuni, amali­yotda sinalgan, qabul qilingan ilmiy qarashlar, mavjud yechimini kutayotgan masalalar bayon qilinadi. Ularni yechishning mavjud yo'llari ko'rsatiladi, yangilarini topish tavsiya etiladi.
Yo'l-yo'riq ko'rsatuvchi ma`ruza - talabalarga mustaqil ish­lash ni o'rgatishga qaratiladi. Unda ko'proq metodik maslahatlar beriladi. Tavsiya qilinadigan adabiyotlarni mustaqil o'qish, ular ustida ishlash jarayonida diqqatni qaratish lozim bo'lgan masalalar ko'rsatiladi.
Tahliliy ma’ruza u yoki bu muammo, mavzu yoki ma’lum bir tizimga solingan savollarni ma’lum bir mantiqiy aloqadorlikda bayon qilishga qaratiladi. Ko'pincha oliy o'quv yurtlarida yakuniy nazorat yoki imtihon-attestatsiyalar oldidan o'tkaziladi.