3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

2. Inqirozlarning mazmuni, turlari va bartaraf etish chora-tadbirlari 
Siklli rivojlanishning dastlabki va asosiy fazasi inqiroz hisoblanadi. Inqiroz 
bir siklni nihoyasiga yetkazib, yana muqarar ravishda inqiroz bilan tugaydigan 
yangisining boshlanishiga asos soladi; inqiroz vaziyatida asosiy kapitalning 
ortiqcha jamg‘arilishi uning hamma funktsional shakllarida namoyon bo‘ladi. 
Inqiroz fazasida ishlab chiqarish va bandlilik qisqaradi, ammo narxlar 
pasayish tamoyiliga berilmaydi. Bu fazaning quyi nuqtasida ishlab chiqarish va 
bandlilik o‘zining eng past darajasiga tushib ketishi orqali tavsiflanadi. Shunga 
ko‘ra,
iqtisodiy inqiroz
deb ishlab chiqarish hajmining keskin tushib 
ketishiga aytiladi.
Inqirozning sababi shundan iboratki, jamiyatda ishlab chiqarilgan tovarlar 
massasi to‘lovga qobil talabga mos kelmay (undan oshib ketadi yoki kam 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

164 
bo‘ladi) qoladi. Natijada ishlab chiqarishning bir qismi to‘xtab qoladi, tovarlar 
ishlab chiqarish kamayadi, ishlab chiqarishning o‘sish davri uning tushkunligi 
bilan almashinadi. Iqtisodiyotning o‘sishi inflyatsiya, ya’ni narx darajasining 
asossiz ravishda keskin ko‘tarilishi sababli orqaga ketadi. Shunday davrlar ham 
bo‘ladiki, bunda iqtisodiy o‘sish bandlilik va ishlab chiqarishning past 
darajasiga o‘rin beradi, ayrim hollarda narx darajasining ko‘tarilishi bilan birga 
ishsizlik ham keskin o‘sadi. Qisqacha aytganda, iqtisodiy o‘sishning uzoq 
muddatli tamoyillari ham ishsizlik, ham inflyatsiya oqibatida uzilib qoladi va 
murakkablashadi. Inqirozlarning asosiy sababi – takror ishlab chiqarishdagi 
beqarorlik va nomutanosibliklardir. Bu avvalo ishlab chiqarish va uning 
natijalarini o‘zlashtirish o‘rtasidagi nomutanosiblik bo‘lib, u turli ishlab 
chiqarish usullari va iqtisodiy tizimning har xil nusxalarida turli shakllarida 
namoyon bo‘ladi. 
Ishlab chiqarish bilan iste’mol, talab va taklif o‘rtasidagi vaqti-vaqti bilan 
yuzaga kelib turadigan nomutanosibliklar ham iqtisodiy inqirozlarning yuzaga 
chiqish imkoniyatini saqlaydi. 
Rivojlangan tovar xo‘jaligi paydo bo‘lgunga qadar ishlab chiqarishning 
keskin qisqarishi odatda tabiiy ofatlar (qurg‘oqchilik, toshqinlar va h.k.) yoki 
urushlar va ular keltiradigan vayronagarchiliklar bilan bog‘liq bo‘lgan. Yirik 
mashinali ishlab chiqarishga o‘tilgan davrdan keyingi vaqti-vaqti bilan 
iqtisodiyotni larzaga solib turuvchi iqtisodiy inqirozlar ijtimoiy takror ishlab 
chiqarishga siklik tavsifni kasb etadi. Inqirozlar turli-tuman tarzda ro‘y bersada, 
ularni umumiy, o‘xshash tomonlarini nazarda tutib, guruhlarga ajratish mumkin. 
1. Xo‘jalik tizimida muvozanatning buzilishi 
miqyosiga ko‘ra
inqirozlarni 
umumiy hamda ayrim sohalarda yuz beradigan inqirozlarga bo‘lish mumkin. 
Umumiy inqirozlar butun milliy xo‘jalikni qamrab olsa, ikkinchisi qisman, ya’ni 
ayrim sohalar yoki tarmoqlardagi tanglik sifatida ro‘y beradi. 
Ayrim sohalardagi inqirozlarga quyidagilarni kiritish mumkin: