3-Мавзу. Ялпи талаб-ялпи таклиф модели. Истеъмол, жамғариш ва инвестиция

3.2-чизма. Ялпи таклиф эгри чизиғи. 
 
Вертикал ёки классик кесма
да иқтисодиёт тўлиқ бандлик шароитига ёки 
ишсизликнинг табиий даражаси шароитига эришган вазиятни кўрамиз. Иқтисодиёт эгри 
чизиқнинг бу кесмасида ўзининг ишлаб чиқариш потенциали даражасида бўлади.
Оралиқ кесма
– Иқтисодиёт кўтарилиш босқичида ьўлган вазиятни акс эттиради ва 
бу кесмада ишлаб чиқариш реал ҳажмининг ўсиши нархлар даражасининг ўсишига мос 
равишда ўсиб боради.
3.4 AD-AS моделида макроиқтисодий мувозанат. Макроиқтисодий мувозанат 
бузилишининг жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози юзага келишига таъсири. 
AD ва AS эгри чизиқларининг кесишиш нуқтаси ишлаб чиқаришнинг мувозанатли 
ҳажми ва баҳоларнинг мувозанатли даражасини белгилайди. Баҳоларнинг мувозанатли 
даражаси деганда баҳоларнинг шундай даражаси тушуниладики, унда жами талаб ва 
таклиф бир-бирига мос келиши ёки тенг бўлиши керак. Модлелда макроиқтисодий 
мувозанатга эришиш механизмини дастлаб оралиқ кесмада кўриб чиқамиз (5.3-чизма). 
Дастлаб мувозанат е нуқтасида ўрнатилган. Баҳоларнинг мувозанатли даражаси ва ялпи 
ишлаб чиқариш ҳажмининг мувозанатли ҳажмлари мос равишда Pе ва Yе лар билан 
белгиланган. Нима учун Pе нархларнинг мувозанатли даражасини ва Yе эса ялпи ишлаб 
чиқаришнинг мувозанатли ҳажмиини билдиришини кўрсатишимиз учун баҳоларнинг 
мувозанатли даражаси Pе эмас, балки P
1
деб ҳисоблаймиз.
Баҳолар даражаси P
1
бўлган вазиятда ишлаб чиқарувчилар ялпи ишлаб чиқариш 
ҳажмини Y 
1
миқдоридан оширмайди. Истеъмолчилар баҳолар даражаси P
1
бўлганда 
маҳсулотларни Y
2
даражада сотиб олишга тайёр туради. AD>AS бўлганлиги туфайли
Р AS 
P
e
е 
P
1
AD 
Y
Y 
1
Y 
e
Y 
2
3.3-чизма. Ялпи таклиф эгри чизиғининг оралиқ кесмасидаги мувозанат 
истеъмолчилар ўртасидаги рақобат баҳолар даражасини Pе гача суради. Баҳолар 
даражасининг P1 дан Pе гача кўтарилиши ишлаб чиқариш ҳажмини Y
1
дан Yе гача 
оширишга ва истеъмолчилар талабини Y
2
дан Yе гача камайишга олиб келади. Натижада 
AD ва AS эгри чизиқлари е нуқтада кесишади. Демак, айнан Ре баҳо баҳоларнинг 
мувозанатли даражаси ва е мувозанат нуқтасидир. 
Ялпи таклиф ва ялпи талаб ўртасидаги мувозанатнинг бузилиши макроиқтисодий 
беқарорликни келтириб чиқаради. Жумладан “жаҳон молиявий инқирозининг юзага 
Кўтарилиб борувчи 
ёки оралиқ кесма 

---

келишида асосий сабаб – молиявий ресурслар билан реал ишлаб чиқариш ҳажми ўртасидаги 
мутаносибликнинг кескин бузилиши ҳисобланишини таъкидлаш лозим. Пул муомаласи 
қонунларидан маълумки, иқтисодиёт соғлом ва барқарор амал қилиши учун муомалага 
чиқарилаётган пул массаси билан товар ва хизматлар ишлаб чиқариш реал ҳажми ўртасида 
муайян нисбатга амал қилиниши лозим. Бироқ, миллий иқтисодиётларнинг 
байналминаллашуви ва глобаллашув жараёнлари пул муомаласининг амал қилишига ҳам 
ўз таъсирини ўтказиб, дастлаб айрим мамлакатлар, масалан АҚШда, кейинчалик кўплаб 
мамлакатларда мазкур қонунга риоя қилишнинг заифлашувига, кейин эса уни умуман 
эътиборга олмасликка қадар олиб келди”
1
. 
Натижада муомаладаги пул массаси (ялпи талаб) товарлар ва хизматлар ҳажми 
ўртасида мувозанат бузилди ва молиявий инқироз иқтисодий инқирозга айланди.