3-Mavzu. Tayanch-harakat apparatining yosh xususiyatlari va gigiyenasi. Ovqat hazm qilish tizimining yosh xususiyatlari va ovqatlanish gigiyenasi. Ayiruv va nafas tizimlarining yosh xususiyatlariva gigiyenasi

 
 
Ingichka ichakda ovqatning hazm bo‘lishi 
Ingichka ichakning uzunligi katta odamlarda 6-7 m, diametri 2,5-3 sm. 
Ingichka ichak 12 barmoqli ichak-20 sm, och ichak va yon bosh ichakka bo‘linadi. 
Oshqozon qisman parchalangan ovqat bo‘tkasi 12 barmoqli ichakka tushadi. Bu erda 
jigardagi o‘t pufakda ishlab chiqilgan o‘t suyuqligi va oshqozon osti bezida ishlab 
chiqilgan oshqozon osti bezining shirasi yordamida va 12 barmoqli ichak 
devorlarida ishlab chiqilgan ichak shirasi ta’sirida ovqat butkasi parchalanadi.
 
JIGAR
Jigar organizmdagi eng katta bez bo‘lib, og‘irligi 1,5 kg. chap qovirg‘alar 
ostida joylashgan. Jigar kuyidagi vazifalarni bajaradi: darvoza venasini hosil qilgan 

---

vena kon tomiri ovqatdagi va qondagi zaharli moddalarni zaharsizlantiradi; qon 
deposi hisoblanadi. Bu erda 10% qon zapasi saqlanadi; o‘lgay eritrotsitlar jigarda 
to‘planadi, bolalarda esa eritrotsitlar hosil bo‘ladi; Kuper hujayralarida o‘t suyuqligi 
ishlab chiqariladi; Jigar ortiqcha glyukozani glikogen sifatida zapas saqlab turadi; 
Jigar tana temperaturasini turg‘un saqlashda ishtirok etadi. Jigardan doimiy ravishda 
ovqatlangandan 20-30 minutdan so‘ng o‘t ajralib chiqadi va 12 barmoqli ichakka 
kuyiladi. O‘t yog’larni emulsiyalaydi, suvda yaxshi erishini tezlashtiradi, ovqat 
hazm qilish kanalini harakatini yaxshilaydi, ichakdagi mikroblarni o‘ldiradi. 
Bolaning yoshi ortishi bilan jigarning hajmi, og‘irligi tuzilishi o‘zgarib boradi. 
Yangi tug‘ilgan bola jigarning og‘irligi 130 g, 2-3 yoshda - 460 g, 6-7 yoshda - 675 
g, 8-9 yoshda - 720 g, 12 yoshda - 1130 g, 16 yoshda -1260 g. Bolalar o‘t 
kislotasining konsentratsiyasi va miqdori kam bo‘ladi. 
Bolalar orasida oshqozon - ichak kasalliklari 1 yoshgacha - 40%, 5 yoshgacha 
- 30% va 5 yoshdan yuqorilarda 15-20% tashkil etadi. Noto‘g‘ri ovqatlanish, 
ovqatlanish gigiyenasining buzilishi, issiq sharoit og‘riq bolalarda ovqat hazm qilish 
organlarining yomon ishlashiga olib keladi. Bolalar ovqat hazm qilish sistemasining 
harakterli belgisi: shillik, qavati nozik, qonva limfa tomirlariga boy, elastikligi sust. 
Bu esa oshqozon-ichak traktining tez yallig‘lanishiga va kasallikning og‘ir 
kechishiga sabab bo‘ladi. Bundan tashqari ichak devorlari yuqori utkazuvchanlik 
xususiyatiga ega. Bu esa mikroblarning ichak devorlaridan bemalol o‘tishini 
ta’minlaydi. Bolalarda oshqozon shirasida kislotalik kam bo‘ladi, fermentlar kam 
hazm qilish xususiyatiga ega. Buning natijasida ovqat yaxshi parchalanmaydi va 
tozalanmaydi va zaharli moddalarning hosil bo‘lishiga olib keladi. Jigarning etarli 
rivojlanmaganligi ham bolalarda oshqozon ichak kasallarini keltirib chiqaradi. 
Organizmda moddalar almashinuvi. Odam tashqi muhitdan ovqat qabul 
qilish, organizmda uni o‘zgarishi, hazm qilinishi, hosil bo‘lgan qoldiq moddalarning 
tashqariga chiqarilishi moddalar almashinuvi deyiladi. Moddalar almashinuvi 
natijasida energiya hosil bo‘ladi. Bu energiya hisobiga organlar ish bajaradi, 
hujayralar kupayadi, yosh organizm o‘sadi va rivojlanadi, tana haroratining 
doimiyligi ta’minlanadi. Moddalar almashinuvi bir-biriga chambarchas bog‘liq 

---

bo‘lgan ikki jarayon, ya’ni assimilyasiya va dissimilyasiya orqali o‘tadi. Ovqat 
moddalari tarkibiy qismlarining hujayralarga o‘tishi assimilyasiya deyiladi. 
Assimilyasiya natijasida hujayralarning tarkibiy qismlari yangilanadi, ular 
kupayadi. Organizm qancha yosh bo‘lsa, unda assimilyasiya shuncha aktiv o‘tadi, 
bu esa yosh organizmning o‘sishi va rivojlanishini ta’minlaydi.