3-Mavzu. Tayanch-harakat apparatining yosh xususiyatlari va gigiyenasi. Ovqat hazm qilish tizimining yosh xususiyatlari va ovqatlanish gigiyenasi. Ayiruv va nafas tizimlarining yosh xususiyatlariva gigiyenasi

 
Harakatlanish tizimining umumiy anatomiyasi 
Tana shaklini ushlab turuvchi skelet, bog’lovchi to’qimalar tuzilmasida 
bog’langan suyaksimon va tog’ay elementlardan shakllanadi. Uning qismlari skelet 
muskullari yordamida harakatlantiriladi yoki mahsus holat va vaziyatda ushlab 
turiladi. Keng qamrovli harakatlanish tizimi atamasi o’z ichiga skelet va muskullarni 
oladi. Passiv harakatlanish tizimi skletlar va ularning birlashmalaridan iborat bo’lsa, 
active harakatlanish tizimi o’z ichiga poyalar va ularning qo’shimcha tuzilmalarini 
(poya g’iloflari, kesmasimon suyaklar) oladi. O’zlarining ushlab turish vazifasidan 
tashqari, sklet elementlari va ularning birlashmalari muskullarga harakat davomida 
tayanch sifatida hizmat qiladi sklet elementlari, birlashmalari va muskullari 
birgalikda harakatlanish organlarini hosil qiladi. Shu bilan birga sklet elementlari 
organlar sistemasini himoya qilish vazifasini ham bajaradi (bosh suyagi, umurtqa 
kanali, ko’krak qafasi). 
Suyaklar 
Suyak skleti suyaklarning turli tuzilmalari va shakilaridan iborat. Katta yoshli 
odamda sklet 200 ta alohida suyaklardan tashkil topgan Ular tig’ay, tolali va 
synovial birlashmalar orqali bog’langan. Har bir suyak, tog’ay birlashma yuzalar va 
joylar qayi yumshoq paylar birikkan, birlashtiruvchi to’qima g’ilofi bilan o’ralgan 
xuddi paypoq kabi.
Har bir suyak shakli genetic yo’l bilan aniqlanadi lekin uning tuzilishi unga 
qo’yiladigan mehanik talabning kengligi va turiga bog’liq. Tashqi ko’rinishga ko’ra 
suyaklar uzun, qisqa, tekis, va qiyshiq suyaklarga ajratiladi. Uzun suyaklarga misol 
tariqasida (naysimon suyaklar) bir-biridan erkin bilak to’piqdan tashqari suyaklar 
olinadi.Uzun suyaklar har bir yakunida diofiz va epifizdaniborat bo’ladi. O’sish 

---

mobaynida har bir dioepifiz va shunga mansub epifiz epifizsimon to’g’aylar 
yordamida ajratiladi. Qisqa suyaklar kubsimon shakldagi suyaklar bilak va to’piq 
suyaklarni o’z ichiga oladi. 
Yassi suyaklar orasida qovurg’a ko’krak yelka va bosh suyaklari 
mavjud.notog’ri suyaklar umurtqa va bosh suyak po’stidagi suyaklarni o’z ichiga 
oladi. Bosh suyakdagi ayrim suyaklar (oldingi yuqorigi jag’) g’ovaksimon 
boshliqlardan tashkil topgan. Sesamasimon suyaklar bu paylarga birikkan
suyaklardir (tizza qopqog’i) va nihoyat ayrim qo’shimcha suyaklar ayniqsa qo’l va 
oyoqda ko’p uchraydi, yordamchi suyaklar deb ataladi. Ularning rentgin suratdagi 
ko’rinishi tashxisdagi hatolikka sabab bo’lishi mumkun.
Orqa ustun mustaqil oson harakatlanadigan segmentlardan tashkil topgan 
bo’lib ularning har biri oson harakatlanadigan va qimirlamaydigan bo’g’imlar orqali 
birlashgan. Mustaqil harakatlanadigan segmentlar funksional qizm hisoblanadi. U 
ikki qo’shni umurtqa suyagi biriktirilgan diskdan iborat. O’rta umurtqa diski 
mustaqil harakatlanadigan segmentda muhim ahamiyat kasb etadi. U tashqi zich 
tolalik to’qima doirasidan iborat. Qo’shimcha sifatida shuni aytishismiz mumkin-ki, 
usmurtqa, ko’ndalang jarayon va umurtqa ustuni bir biri bilan kuchli paylar 
sistemasi orqali bog’langan. Ularning jahatlarining yo’nalishlardagi o’zgarishlari 
har bir umurtqa segmentini harakatlanlanishini belgilaydi.