3-Mavzu. Tayanch-harakat apparatining yosh xususiyatlari va gigiyenasi. Ovqat hazm qilish tizimining yosh xususiyatlari va ovqatlanish gigiyenasi. Ayiruv va nafas tizimlarining yosh xususiyatlariva gigiyenasi

Bo’g’imlar 
Bo’g’imlar skeletning tog’ay va suyak qismlari o’rtasidagi bog’lovchilardir. Ular 
gavdaning alohida segmentlarini harakatini amalga oshiradi va kuchni ko’chirish 
imkoniyatini beradi. Ular bog’lanish turiga ko’ra harakatchan va 

---

harakatlanmaydigan 
tyrlarga 
bo’linadi. 
Harakatlanmaydigan 
bo’g’inlar 
(sinantrosers) harakatlantirmaydigan bo’g’inlar yoki sinantroserslar shunday 
bog’inlarki ularda skelet qismlari turli to’qimalar bilan ajratilgan. Misol uchun 
tog’ay va bog’lovchi to’qimalar. Ishtirok etgan to’qimaga ko’ra ular quyidagi 
turlarga bo’linadi. 
1.
Sindesmoz ( tolali bog’lamlar) 
2.
Sinxondroses (tog’ayli bog’lamlar) 
3.
Sinostozes ( suyakli bog’lamlar) 
Sindesmoz. Sindesmozda 2 ta suyaklar bog’lovchi to’qima orqali bog’lanadi. 
Misol uchun otkazuvchi membrane tirsak suyagi va pastki qo’l radiusi o’rtasidagi, 
yangi tug’ulgan chaqaloq bosh suyagi membranasi aytishimiz mumkun. 
Yuqorigi va pastki jag’lar ildizlaridagi joylashgan bog’lovchi to’qimalar 
saqlovchi va chanoq bog’imlari sifatida ma’lum va sindesmosiz hisoblanadi. 
Sinxondroses. Sinxondrosesda bog’lovchi to’qima tog’ay hisoblanadi. 
Misollar umurtqa bilan ichki umurtqa diski o’rtasidagi tolali to’g’ay to’qimalari. 
O’sayotgan uzun suyakni epifizga suyakli diafizis bog’lanishi, uning epifizal 
diski orqali. Bu ham shuningdek sinxondroses. 
Sinostozes-sinontozesda alohida suyaklar 2 o’rinda suyak toqimalar bilan 
bog’lanadi. Oddiy misol dumg’aza qaysiki aslida 5 ta alohida umurtqa suyaklaridan 
tashkil topgan bo’lib, o’sish yakunida bir biri bilan birlashadi. Boshqa misol to’sh 
suyagi qaysiki o’sish yakuniga yetmaganda 3 ta alohida suyaklardan iborat bo’ladi. 
Qov quymich va umurtqa orasidagi suyaklar. 
Harakatchan bog’imlar (synovial bo’g’imlar). Sinovial bo’g’imlarsa suyaklar 
bo’g’im boshliqlari yordamida ajratiladi. Ular bo’g’im yuzasining rangsiz tog’ay 
qoplamasi va bo’g’im kapsulasi yordamida ham ajratiladi. Bazi bo’g’imlar aro 
disklarni ichki bo’g’im bog’lanishlarni hosil qiladi. Bo’g’imlardagi disklar vazifalari 
ikki qarama-qarshi yuzalar o’rtasidagi bo’g’lanishni yaxshilashdir. 

---

Bo’g’im tog’ayi. Ichki bo’g’im tog’ayi yuzasi asosan rangsiz to’g’aydan 
tashkil topgan. Uning mehanik va shakli singdirish hususiyatlari uni ekstrosellular 
matriks xususiyati tufaylidir. Ekstrosellular matriksni muhum elementlari kollegin 
tolalar makro molekulalar oqsil va suv. Bo’g’im tog’ayining qalinligi sezilarli 
o’rtacha 2-3 mm biroq bazi joylarda tizza ko’zi bo’g’im yuzasi bo’yin tog’ayi 8 mm 
gacha yetishi mumkun. Bo’g’im tog’aylari qon tomirlardan tashkil topmaganligi 
sababi u oziqani synovial suyuqlik diffuziyasi orqali oladi. Optimal oziqa tog’ayning 
doimiy harakatini talab etadi, agar bu harakat bo’lmasa bog’im tog’ayidagi buzilgan 
o’zgarishlarga olib boradi. Osteorits singari ayniqsa yoki kattalarda bo’g’im 
kapsulasi va synovial suyuqlik bog’im kapsulasi bu suyak pardasining davomi bo’lib 
hisoblanadi. U tashqi qalin oq tolali qavat tolali membrane va ichki keng tuzilgan 
qon tomirlarga va nerflarga boy membranadan iborat.
Tashqi tolali membranani paylar bilan mustahkamlangan.va kapsulani 
mustahkamlaydi va harakatni boshqaradi yoki bog’imni kuchli kengayishdan 
himoya qiladi. Qachonki bo’g’om uzoq vaq mobaynida harakatsiz bo’lsa tolalar 
bog’lanishi qisqaradi, bo’g’im pardasi torayadi va bog’im harakatchanligi keskin 
taqdidga uchraydi. Ichki sinovial membranadan yotiqlar va bo’rtiqlar bo’g’imga 
tushadi. Bu membrana bo’g’im boshlig’igaborib tarqaladi. Maxsus bog’lovchi 
tpq’ima hujayralari bilan qaysiki sinovial suyuqlik ishlab chiqarish va qayta 
so’rilishga masul bo’lgan. Oqsilli synovial suyuqlik faqat bo’g’im tog’ayini 
aniqlantirmasdan bog’im yuzalaridagi ishlashini kamaytirishga ham hizmat qiladi. 
Biroz harakatlanuvchi bog’imlar (Amfiartozu) 

---

Bazi bog’imlarda qirrali shakllari va kuchli paylari tufayli harakatlanishi keskin 
cheklangan. Bunday bog’inlar iliklar aro bo’g’im va ko’ndalang targ’il dumg’aza va 
qorin umurtqa orasidagi suyak.