3 –мавзу: статистик жамлаш ва гуруҳлаш статистик гуруҳлаш

3 –МАВЗУ: СТАТИСТИК ЖАМЛАШ ВА ГУРУҲЛАШ

1. Статистик гуруҳлаш

• Статистикада гуруҳлаш деб ўрганилаётган ҳодисаларни
• (объектларни, бирликларни) муҳим белгиларига асосланиб
• турдош (сифатдош) гуруҳларга (тўпламларга) бирлаштириш
• юритилади.

• Масалан, акционер компанияларни дивиденд
• тўлаш даражасига қараб гуруҳларга ажратиш. Агарда тўпланган маълумотларни жамғариб умумий
• кўрсаткичлар олиш билан чегаралансак, у
• ҳолда улар турли статистик тўпламларга
• тегишли бўлиши мумкин, натижада уларнинг
• тузилиши ва хусусиятларини аниқлай олмаймиз

Статистика бундай илмий принципларни яратган, улар ичида энг асосийлари қуйидагилардан иборат

• Гуруҳлашнинг асосий қоидалари

• Миқдорий ўзгаришлар орқали сифат ўзгариш-ларни ойдинлаш-тириш

• Бирликлар орасидаги ички гуруҳий фарқлар гуруҳлараро фарқлардан кичик бўлиши

• Кўп вариантлилик асосида гуруҳлар сонини белгилаш

• Аниқ шароитга гуруҳ-лашни мослаш-тириш

• Гуруҳлар оралиғини шароитга қараб белгилаш

Гуруҳлар оралиғининг чегарасини икки шаклда ечиш мумкин: бири - ҳамма гуруҳлар учун оралиқни тенг миқдорда белгилаш, иккинчиси - уни тенгмас шаклда, кўпайиб ёки озайиб келувчи миқдорларда ифодалаш. Биринчи ҳолда гуруҳ оралиғи қуйидаги формула ёрдамида аниқланади: Бу ерда: Хmax - гуруҳлаш белгисининг энг катта қиймати; Xmin -унинг энг кичик қиймати, K-тузиладиган гуруҳлар сони.

Корхоналар тартиб №	Асосий фондларнинг ўртача йиллик қиймати (млн. дол)	Ўртача рўйхатдаги ишчилар сони (киши)	Жорий йилда ишлаб чиқарилган маҳсулот (млн.дол.)
1	7,0	380	9,6
2	2,0	220	1,5
3	3,9	460	4,2
4	3,3	395	6,4
5	2,8	280	2,8
6	6,5	580	9,4
7	6,6	200	11,9
8	2,0	270	2,5
9	4,7	340	3,5
10	2,7	200	2,3
11	3,0	310	1,4
12	3,1	635	2,5
13	3,1	310	3,6
14	5,6	450	8,0
15	3,5	300	2,5
16	4,0	350	2,8
17	1,0	330	1,6
18	7,0	260	12,9
19	4,5	435	5,6
20	4,5	505	4,4

Дастлаб, гуруҳлаш белгисини танлаб оламиз. Гуруҳлаш белгиси сифатида асосий ишлаб чиқариш фондларининг қийматини оламиз. Бу белги асосида тенг интарвалли гуруҳларни тузамиз. Агар гуруҳлар сонини 4 та деб олсак, у ҳолда интервал узунлиги i = 1,5 млн. долларга тенг бўлади:

Қийматларни ўрнига қўйсак: I гуруҳ 1,0 – 2,5 II гуруҳ 2,5 – 4,0 III гуруҳ 4,0 – 5,5 IV гуруҳ 5,5 – 7,0

Гуруҳлаш статистик боғланишлар ва қонуниятларни аниқлаш, ўрганилаётган тўпламнинг тузилишини ўрганиш ва хўжаликларнинг социал-иқтисодий типларини тасвирлаш мақсадида бажарилади. Унинг ҳар хил турлари ва шакллари мавжуд. Гуруҳлаш мақсад ва вазифаларига қараб уч турга бўлинади: 1)типологик; 2)аналитик; 3)тузилмавий гуруҳлаш.

• 2. Статистик гуруҳлаш турлари.

• Типологик гуруҳлаш деганда - ўрганилаётган ҳодисалар тўпламини социал-иқтисодий типларга тақсимлаш тушунилади. Тип сўзи қуйидаги луғавий мазмунга эга: 1) бир турдаги нарса учун умумий бўлган намуна; 2) биологик ҳайвон ва ўсимликлар систематикасидаги ўзаро ўхшаш синфларни бирлаштирадиган олий бўлинма 3) бир қатор ички ёки ташқи белгилар ягонавийлиги асосида бирлашган кишилар категорияси.
• Аналитик гуруҳлаш деб икки ва ундан ортиқ белгилар орасидаги ўзаро боғланишларни таърифловчи гуруҳлашга айтилади.
• Аналитик гуруҳлаш одатда омил белги ёки белгилар асосида тузилади, ҳар қайси гуруҳ эса натижавий белгилар билан таърифланади.