3-мавзу. Шарқ уйғониш даврида педагогик фикрлар ва таълимий-аҳЛОҚий фикрларнинг ривожлланиши. Режа

Кайковуснинг “Қобуснома” асарининг тарбиявий аҳамияти. Кайковуснинг ўзи таъкидлаганидек, бутун бир асар охирги бобда таъриф берилган жавонмардлар тарбиясига бағишланган. Кайковус «... барча фикр ва тушунчаларим сенинг учун китобга ёздим ва ҳар бир илм, ҳар ҳунар ва ҳар пешаким билур едим, ҳаммасини қирқ тўрт бобда баён етдим», дейиш билан ҳар бир ёшнинг ақлий, ахлоқий, жисмоний тарбиясига оид турмуш тажрибаси билан боғланган ҳолда камолга етказиш йўллари ва усулларини баён етган. Китобда жавонмардлар егаллаши зарур бўлган қуйидаги йўналишларда таълим-тарбия бериш назарияси кўзда тутилган:
1. Билим олиш ҳақида.
2. Ҳунар ва турли касб егалари ҳақида.
3.Турмуш ва хулқ-одоб қоидалари ҳақида.
4. Жисмоний етуклик ҳақида.
Чунки ҳар бир жавонмард учун тан, жон, ҳавас ва маони, яъни ҳам сипоҳийлик, ҳам маърифат, ҳам донишмандликка ега бўлиш зарур бўлиб, бу хислатлар ана шу юқоридаги тўрт йўналишда зикр етилган.
Кайковус Пифагор айтган қуйидаги ўн хислатни ҳар бир киши ўзида таркиб топтиришини таъкидлайди. Булар: ўзидан зўр киши билан уришмаслик; ҳасадчи киши билан бирга жамоат ўртасида ўтирмаслик: риёкор, икки юзламачи киши билан дўст бўлмаслик: ёлғончи киши билан муомала қилмаслик: бахил билан суҳбатда бўлмаслик; ғайр, душман киши билан шароб ичмаслик; хотинлар билан бир ерда ўтирмаслик; кишиларга сир айтмаслик; бирор киши айбингни айца, шу айбни йўқотишга ҳаракат қилиш; бирор кишини ортиқча мақташ ёки ортиқча ёмонламаслик; мухтож бўлган одамни гина, қаҳр билан қўрқитмаслик; гуноҳкорнинг гуноҳини авф етиш; кичикларга меҳрибон бўлиш; бир ишни икки кишига буюрмаслик каби ҳаётий тавсияларни келтирадики, инсон ўз ҳаётида ҳар бир дақиқада бундай ҳатти ҳаракатларга дуч келади.
Хоразмийнинг дидактик қарашлари. Асарлари: «Ал жабр ва ал-муқобала», «Ҳинд арифметикаси хақида китоб», «Ер сатхини ўлчаш», «Қуёш соатлари тўғрисида», «Яхудийлар тарихи ва уларнинг байрамларини белгилаш» ва бошқалар.
Ал-Хоразмий ва унинг ҳамкасби Бану Мусо Бағдодда Байтул хикмадаолимлар бўлганлар. Улармавжуд юнон илмий қўлёзмаларини таржима қилидилар,уларни ўргандилар ва алгебра, геометрия, астрономия оид асарлар ёздилар. Албатта, ал-Хоразмий Ал-Маъмун раҳнамолигида ишлаган ва халифага бағишлаб икки асар ёзган. Бу унинг алгебра ҳақидаги ва астрономия ҳақидаги рисолалалари еди. ал-Хоразмий асарлари ичида енг машҳур ва мухим аҳамиятга ега болгани “Алжабр вал-муқобала ҳисоби ҳақида қисқача китоб”еди. Шу асар “алгебра” тушунчасини ёритилган енг биринчи китоб еди.