3-мавзу. Шарқ уйғониш даврида педагогик фикрлар ва таълимий-аҳЛОҚий фикрларнинг ривожлланиши. Режа

3-МАВЗУ. ШАРҚ УЙҒОНИШ ДАВРИДА ПЕДАГОГИК ФИКРЛАР ВА ТАЪЛИМИЙ-АҲЛОҚИЙ ФИКРЛАРНИНГ РИВОЖЛЛАНИШИ.
Режа:
3.1.Маҳмуд Қошғарийнинг “Девону луғотит-турк” асарида таълим-тарбия масалалари.
3.2.Юсуф Хос Хожибнинг “Қутадғу билик” асари – пандно-ма асар сифатида.
3.3. Аҳмад Югнакийнинг “Ҳибат ул-ҳақойиқ” асарида дидактик қарашлар.
3.4.Кайковуснинг “Қобуснома” асарининг тарбиявий аҳамияти.
3.5.Абу Абдуллоҳ Хоразмийнинг дидактик қарашлари.
3.6.Абу Наср Форобий, Абу Райҳон Беруний ва Абу Али ибн Синонинг асарларидаги педагогик фикрлари илмий-педагогик қарашлари.
3.1.Маҳмуд Қошғарийнинг “Девону луғотит-турк” асарида таълим-тарбия масалалари.
Маҳмуд Қошғарийнинг “Девону луғотит-турк” асарида таълим-тарбия масалалари. Мақоллар:
«Одамнинг оласи ичида – йилқиники ташқи(сирти)да».
«Ҳўкизнинг ортин оёғи бўлгунча, бузоқнинг боши бўлган яхшироқ»
«Тиришқоқнинг лаби ёғлиқ, еринчоқнинг боши қонлик».
«Одобнинг боши – тил»
«Илон ўзининг егрилигини билмай, туянинг бўйнини егри дейди»
«Кўкка сузса юзга тушун».
«Бир қарға билан қиш келмас».
«Кенг тўн тўзимас, кенгашли билиг артамас”.
«Кичикда қатиқланса улғаду севинур».
«Эрдамсиздан қурт чертилур»
3.2.Юсуф Хос Хожибнинг “Қутадғу билик” асари – пандно-ма асар сифатида.
«Қутадғу билиг» - бахт-саодатга елтувчи билим, таълим деган маънони билдиради. Демак асар номидан ҳам унинг панд-насихат, таълим-тарбияга оид етук дидактик асар, хар томонлама етук инсонни тарбиялайдиган дарслик еканлиги яққол кўриниб турибди. «Қутадғу билиг» асари Шарқда панднома туркумидаги анъанавий китоб тузиш тартибига риоя килинган холда тузилган.
Аввал насрий муқадддима, сўнг 73 бобдан иборат китобнинг мундарижаси берилади. Дастлабки ўн бир фасли дебоча бўлиб, хамда, наът ва Қорахонни мадҳ етиш, таълим мақсади, ўн икки бурж, тилнинг ахамияти, муаллифнинг узри, езгулик хақида, билим олишнинг ахамияти, китобга ном берилиши, кексаликдан афсусланиш каби фасллардан иборатдир.
Аҳмад Югнакийнинг “Ҳибат ул-ҳақойиқ” асарида дидактик қарашлар. Асар ўн тўрт бобдан иборат. Достоннинг дастлабки тўрт боби анъанага кўра муқаддима бўлиб, бешинчи бобдан асосий қисм бошланган. Бу бобларда, асосан, билимнинг ахамияти, жахолатнинг зарари, тил одоби, дунёнинг фонийлиги, саховат ва бахиллик, камтарлик ҳамда ахлоқлиликнинг енг мухим хусусиятлари тараннум етилади.
Асарда бошқа таълимий-ахлоқнинг асарлар каби инсонни баркамол етишнинг асосий белгиси бу унинг хушхулқлигидир, дейилади. Шунинг учун адиб асарда ахлокий таркибий кисми саналган тилни тийиш, мол дунёга мухаббат қўиишнинг оқибатлари, саховат ва бахиллик, камтарлик, жиноят йўлидан сакланиш хақида, харом ва халолликнинг фарзлари, уларни бир-биридан фарклай олиш, еътиқод ва садоқат каби мухям масалалар устида фикр юритади.
Улуғликка етсанг унутма ўзинг,
Агар атлас кийсанг, унутма бўзинг.
Қора бош яғиси қизил тил турур,
Неча бош еди у, яна ҳам еюр.