3-мавзу: саёҳатчи ва турист ҳАҚидаги тушунчаларнинг моҳияти маъруза машғулоти режаси

Носир Ҳисрав Балх шаҳри яқинидаги Қободиён қишлоғида туғилган. У 1045-йилнинг кузида Мурғоб дарёси бўйлаб жанубга юриб, дарёнинг бошланишигача етиб боришда кўрганларини ўзининг есдаликларига туширган. Иккинчи саёҳатини у 1046-йил Арабистонга қараб бошлади. Манбаларда келтирилишича, унинг бу сафари ХI асрда амалга оширилган энг узоқ муддатли, қизиқарли ва маълумотларга бой бўлган саёҳатлардан бири ҳисобланади.
Мазкур саёҳат Марвдан бошланиб, Эроннинг шимолий қисми, Арманистон, Туркия жануби, Арабистоннинг Макка ва Мадина шаҳарлари, Ливан ва ҳозирги Исроил ерларидан ўтиб, Мисргача давом етган. Шундан кейин, олим Ҳиндистоннинг шимолий вилоятларига саёҳат қилган. Унинг «Сафарнома» асари жаҳон географиясидаги енг нодир асарлардан бири сифатида қабул қилинган.


Маҳмуд Қошғарий Хитойнинг Қашқар шаҳрида туғилган. Манбаларга кўра, у Жанубий-Ғарбий Осиёнинг кўплаб шаҳарларида бўлган, Бағдодда ҳам яшаган. Туркий тилларнинг хусусиятларини ўрганиш мақсадида олим кўп йиллар давомида Румдан Мочингача Ўрта ер ва Қора денгизлари бўйларидан то Хитойгача саёҳат қилган, туркий қабилалар яшайдиган ерлар, шаҳар ва қишлоқларни кезган. Унинг «Девони луғатит турк» (Туркий сўзлар луғати – «Девон») дунё илмининг нодир қомусий асари сифатида тан олинган. Шунинг учун ҳам шарҳшунос Н. Баскаков Маҳмуд Қошғарийни «Туркий тилларни қиёслаш борасида йўлчи юлдуз» – деб атаган бўлса, яна бир таниқли шарҳшунос олим «ХI асрнинг Радлови» дея таърифлаган эди. Унинг сафар маршрутлари давомидаги табиий географик минтақаларнинг иқлим хусусиятлари ва улардаги фарқлар ҳақидаги маълумотлари ҳозирги туризм соҳаси учун хизмат қилмоқда.
Абдулқосим Маҳмуд ибн Умар аз-Замаҳшарий (1075–1144) 1075- йилнинг 19-мартида Хоразмнинг Замаҳшар қишлоғида туғилган. У ҳаёти давомида тинмай саёҳат қилган. Сайёҳ-олим Шарқ, хусусан, мусулмон мамлакатларини 1100–1122 ва 1127–1139 йилларда икки марта айланиб чиққан. Замаҳшарий Хуросон, Эрон, Арабистон, Ироқ, Яман, Сурия, Марв, Нишопур, Исфахон, Бағдод, Хижоз, Дамашқ ва Макка шаҳарларида бўлиб, асарлари учун бой манбалар тўплаган.
Унинг тилшуносликка оид «Асос ал-балоға» (Сўзга усталик асослари), «Самим ал-Арабия» (Араб тили мағизи) ва «Ал- Кашшоф» Қомусий асари Қуръон тафсирига оид асарлар ўртасида энг мукаммали эканлиги шарҳшунос ва арабшунос олимлар томонидан тан олинган. Шу сабабли, мазкур асардан дунёнинг турли мамлакатлари университетларида асосий дарслик сифатида ҳозиргача қўлланилиб келинмоқда.