3-мавзу: саёҳатчи ва турист ҳАҚидаги тушунчаларнинг моҳияти маъруза машғулоти режаси

3.2. Марказий Осиё алломаларининг туризм билан боғлиқ саёҳатлари

Ўзга мамлакатларга аниқ мақсадлар билан саёҳат қилиш Марказий Осиё ўлкасида қадим замонлардан ривожланган бўлиб, ўлкамиздаги илк сайёҳлик кўринишлари «Буюк Ипак йўли» га бориб тақалади. Бунда миллоддан аввалги ИИ асрда очилган Буюк Ипак йўлини аҳамияти ниҳоятда катта бўлган. Бу йўл фақат савдо-сотиқ йўли бўлмай, айни пайтда дунё халқлари ўртасида маданий-маърифий ва илм-фан тараққиёти ҳамда халқаро алоқалар йўли бўлган.

VII-VIII асрларда Араблар Мовароуннаҳрни забт этиш йўли билан маҳаллий халқнинг урф-одати, дини ва эътиқоди, қадимдан ривожланиб келаётган маданиятга ўз таъсирини ўтказиб, аста-секинлик билан ислом дини кириб кела бошлади. Маҳаллий халқнинг ислом динига ўтиши билан Марказий Осиёни Араб мамлакатлари Маккаю Мадина билан боғлади. Ислом дини фарзларидан бири ҳажга бориш ҳисобланиб, Мовароуннаҳрликлар ўз юртларидан чиқиб, Афғонистон, Эрон, Ироқ, Сурия орқали ўтиб, Саудия Арабистондаги Макка ва Мадинада ҳаж амалини бажарганлар. Бу йўл машаққатли, оғир, бир неча ой ва йилларни ўз ичига олган бўлсада, йилдан-йилга ҳажга борувчиларнинг сони ортиб борган.
Зиёратчи-олимларнинг енг машҳури деб буюк муҳаддис Имом Исмоил ал-Бухорийни тан оламиз. Имом Исмоил ал-Бухорий ўз онаси билан 17 ёшида ҳажга бориб, бир неча йил Арабистонда яшайди. У фиқҳ ҳадисларини йиғиш мақсадида Боғдод, Дамашқ, Балх, Нишопур, Миср ва бошқа кўпгина араб шаҳарларида 40 йил давомида саёҳат қилиб, ҳадисларни тўплайди. Бунга Имом ал-Бухорийнинг замондоши Абу Исо Муҳаммад ат –Термизийни ҳам мисол қилиш мумкин. Шу даврда унинг Боғдодда кўпгина шогирдлари ҳам бор эди.
Араб ҳалифалигига кирган Мовароуннаҳр, Хуросон ва Хоразмда маҳаллий тилларда ёзилган асарлари йўқ қилиниб, ерли билимдонлар, толиби илмлар ҳалифаликнинг марказий шаҳарлари Дамашқ, Қоҳира, Боғдод, Куфа ва Басрага бориб билим олишган ва араб тилида ижод қилишга мажбур бўладилар. Бу шаҳар Шарқнинг йирик илм ва маданият маркази бўлиб, улар орасида Боғдод шаҳри енг машҳури эди. ИХ асрда бу шаҳарда «Байт-ул ҳикма» – «Донишмандлар уйи» Шарқнинг ўз давридаги Фанлар Академияси ташкил етилган эди.
«Байт-ул ҳикма»да катта кутубхона ҳамда Боғдодда ва Дамашқда астрономик кузатишлар олиб бориладиган расадхоналар мавжуд эди. Бу ердаги толиблар тадқиқотлар билан бир қаторда, қадимги юнон ва ҳинд олимларининг илмий меросини ўрганиш ва асарларини араб тилига таржима қилиш билан шуғулланадилар. Бу ерда ўрта асар илму фанига катта ҳисса қўшган кўпгина Мовароуннаҳр ва Хуросонлик олимлар ижод қилишган. Қуйида Марказий Осиёлик сайёҳ олимларнинг саёҳатлари (туризм) билан боғлиқ фаолиятини келтирамиз:
Хоразм илмий мактабининг илк кўзга кўринган намоёндаси Муҳаммад Хоразмий бўлиб, у америкалик шарҳшунос Д.Сартон таъбири билан айтганда, «Барча замонларнинг енг улуғ математикларидан бири эди» –деб айтиб ўтганди.