3-mavzu: rivojlanish falsafasi

Kategoriyalar toq, juft yoki hamnisbat bo‘lishi mumkin. Toq kategoriyalar: borliq, substansiya, materiya, ong, harakat va boshqalar. Hamnisbat kategoriyalar: ayrimlik, xususiylik va umumiylik, sistema, struktura va element.

Juft kategoriyalar: ayrimlik va umumiylik; sabab va oqibat; mazmun va shakl; zaruriyat va tasodif; mohiyat va hodisa; qism va butun; imkoniyat va voqelik.

Gegel «Mantiq fani» asarida asosiy qonun va kategoriyalarni ta’riflagan. Uningcha, dialektika (taraqqiyot to‘g‘risidagi ta’limot), mantiq va bilish nazariyasi bir biriga mos tushunchalardir.Taraqqiyotning falsafiy mazmunini, mohiyatini ochishda unga zid bo‘lgan bir qator tushunchalar ma’nosini bilib olish lozim. Metafizika, eklektika, dogmatizm, indeterminizm, sofistika, regress ana shunday tushunchalardan hisoblanadi.