Reja: Kategoriya. Falsafa kategoriyalarining mohiyati xususiyatlari

• 6-mavzu: Falsafaning juft kategoriyalari.
• Reja:
• 1. Kategoriya. Falsafa kategoriyalarining mohiyati xususiyatlari
• 2. Olamdagi eng umumiy aloqadorliklarni ifodalovchi kategoriyalar. Mohiyat va hodisa. Ayrimlik,
• xususiylik, umumiylik. qonuniyat.
• 3. Narsa va hodisalar tuzilishini aks ettiruvchi kategoriyalar. Shakl va mazmun. Butun va qism.
• Sistema, struktura, element.
• 4. Narsa va hodisalar orasidagi sababiy bog`lanishlarni aks ettiruvchi kategoriyalar. Sabab va oqibat. Imkoniyat va voqelik. Zaruriyat va tasodif.
• Adabiyotlar:
• 1. J.Tulenov Dialektika nazariyasi - T, “O`zbekiston”, 2001 yil., 125-169-betlar.
• 2. Falsafa asoslari. – T., “O`zbekiston” NMIU, 2005 yil, 155-184-betlar.
• 3. I.Karimov, M.Rustamova “Falsafa fani tarixi va nazariyasi”. – T., 2007 yil, 176-180-betlar.
• 4. Falsafa. E.Yusupov taxriri ostida. T., “Sharq”, 1999-yil, 216-234-betlar.
• 5. O.G.Danilyan, V.M.Taranenko “Filosofiya” Uchebnik. – Moskva, 2005 yil, 233-244-betlar.

Tayanch tushunchalar:

• Tayanch tushunchalar:

Kategoriya	Sistema-struktura-element
Falsafa kategoriyalari	Sabab va oqibat
Mohiyat va hodisa	Imkoniyat va voqelik
Ayrimlik, xususiylik, umumiylik	Zaruriyat va tasodif
Mazmun va shakl	Determinizm
Butun va qism

1-chizma

• 1-chizma
• Tushuncha Kategoriya
• Insonni olam, undagi narsa, hodisa, jarayonlar haqidagi bilimlari tushuncha va kategoriyalarda aks etadi.
• Tushuncha - olamdagi narsa va hodisalarning inson ongidagi fikriy ifodasi hisoblanadi. Masalan: inson, go`zallik, geometrik shakl, o`simlik
• Narsa va hodisalarning mohiyati, eng muhim xossa va munosabatlarini ifodalovchi asosiy tushunchalar kategoriyalar, deb yuritiladi
• Har bir fanning mazmuni uning tayanch tushunchalari – kategoriyalarda o`z ifodasini topadi:
• fizikada – “molekula”, “atom”, “massa”, “energiya”...;
• biologiyada – “irsiyat”, “gen”, “organizm”...;
• matematikada – “natural son”, “tenglama”, “deffirensial”, “integral”...;
• psixologiyada – “ruhiyat”, “his-tuyg`u”, “iroda”, “ongsizlik” ... va hokazo.

2-chizma

• 2-chizma
• Kategoriyalar.

• Falsafa kategoriyalari.

• Alohida fanlarda qo`llaniladigan asosiy (tayanch)
• tushunchalar
• (fan kategoriyalari).

3-chizma

• 3-chizma
• Falsafa kategoriyalari
• Falsafa kategoriyalari obyektiv olamdagi narsa va hodisalarni muhim tomonlari,
• xossa-xususiyatlarini, eng umumiy (universal) aloqa va munosabatlarni aks ettiruvchi
• tushunchalardir.
• Kategoriya tushunchasi birinchi bo`lib, qadimiy Yunon faylasufi Aristotel tomonidan uning
• “Metafizika”, “Kategoriyalar” asarlarida ta'riflangan. Bular: mohiyat, miqdor, sifat, vaqt va hokazo.

4-chizma

• 4-chizma
• Falsafa kategoriyalarning o`ziga xos xususiyatlari:
• 1. Falsafa kategoriyalari universal xarakterga ega. Ular bir tomondan olamning eng umumiy
• mohiyatli tomonlarini aks ettirsa, ikkinchidan, ular inson bilimining tayanch nuqtalar hisoblanadi.
• 2. Falsafa kategoriyalari narsa va hodisalar orasidagi eng umumiy aloqadorliklarni aks ettiradi.
• Ayni vaqtda ular o`zaro bir-birlari bilan chambarchas bog`liq, biri ikkinchisidan kelib chiqadi, biri ikkinchisini taqozo etadi.
• 3. Kategoriyalarning mazmuni ob'ektiv olamdagi narsa va hodisalarning eng umumiy
• qonuniyatlaridir.

4. Falsafa kategoriyalari insonning olam haqidagi fikr shakllaridir. Shu ma'noda ular

• 4. Falsafa kategoriyalari insonning olam haqidagi fikr shakllaridir. Shu ma'noda ular
• narsalarning mohiyatini chuqqurroq, to`laroq bilishga yordam beradi. Ayni paytda insonga olam haqida
• yangi bilimlarni hosil qilish uchun asos bo`lib hisoblanadi.
• 5. Falsafa kategoriyalari ijtimoiy amaliyot mahsuli hisoblanadi.
• 6. Falsafa kategoriyalari:
• borliq va uning mavjudlik shakllarini ifodalaydi: borliq, materiya, fazo va hokazo.
• eng umumiy aloqadorliklar va taraqqiyotni ifodalaydi: sabab va oqibat, mazmun va shakl va hokazo.
• bilish jarayonini ifodalaydi: hissiy bilish, mantiqiy bilish.

5-chizma

• 5-chizma
• Falsafa kategoriyalari.

• Toq kategoriyalar. Bular: borliq, materiya, harakat, bilish...

• Juft kategoriyalar. Bular: sabab va oqibat, mazmun va shakl va hokazo.

6-chizma

• 6-chizma
• Falsafaning juft kategoriyalari.

• Juft kategoriya-
• lar. Bular: sabab va oqibat, mazmun va shakl va hokazo.

• Narsa va hodisalar-
• ning tizimi shakli, mazmunini ifodalaydi:
• Butun va bo`lak (qism);
• Sistema, struktura, element;
• Mazmun va shakl.

• Sababiy aloqadorlik-larni ifodalaydi:
• Sabab va oqibat;
• Imkoniyat va voqelik;
• Zaruriyat va tasodif