3-Mavzu: Oqsillarning strukturasi reja: Oqsil tarkibida uchrovchi bog’lar: а peptid bog’lar

Oqsillarning birlamchi strukturasi.

Oqsillar molekulasini tashkil qiladigan polipeptid zanjirlarida aminokislotalarning ketma-ket joylashish tartibi va ularni tutgan o’rni oqsillarning birlamchi strukturasi deb ataladi. Bu tartib irsiy belgilangan va o’zgarmasdan nasldan-naslga o’tadi. Birlamchi struktura oqsil molekulasining asosi (ustuni) deyiladi. Hozirgacha 1000 dan ortiq oqsilning birlamchi strukturasi aniqlangan. Shunday qilib oqsillarning biologik xususiyatlari, eng avvalo ularning birlamchi strukturasiga bog`liq.

Birlamchi strukturasi aniqlangan dastlabki oqsil insulindir. Insulin 2 ta polipeptid zanjiridan tuzilgan. Birinchi ya`ni A zanjir 21 aminokislota qoldig`idan, B zanjir esa 30 aminokislota qoldig`idan tuzilgan. Insulin molekulasida 3 ta disulfid ko’priq bo’lib, ikkitasi A va B zanjirlar orasida, bittasi A zanjirning ichida joylashgan.

Bir qator anomal oqsillarning birlamchi strukturasini o’rganish ba`zi og`ir irsiy kasalliklar tabiatini aniqlashga imkon beradi. Masalan: normal gemoglobin oqsilining -zanjirida 6-o’rinda glutamin joylashgan, uning o’rinining valin bilan o’zgarishi og`ir irsiy kasallik o’roqsimon kamqonlikni keltirib chiqaradi.