3-mavzu. Mehnat bozorida mehnat resurslariga bo‘lgan talab va taklif reja

3.4-rasm. Umumiy (a) va eng ko’p (b) foydalilik


Mehnat intensivligining taklifi.Mehnat intensivligini oshirish mehnat unum­ dorligini oshirish,demakdir. Mehnat intensivligi bilan turli boshqa omillar o‘rtasidagi aloqadorlikjuda murakkab bo‘lib, u ish vaqti va mehnat sifati takliflariga nisbatan chuqur va batafsil tahlil qilinmagan. Mehnat bozorida taklif etiladigan mehnat intensivligi, bir tomondan, xodimning ichki motivatsiyasi va jismoniy holatiga bog‘liq, ikkinchi tomondan, qonunchilikmilliy an’analarorqali tartibga solinadi.
Ma’lumki,xodimkatta daromad hisobigako‘p tovar vaxizmatlamixarid qilishi mumkin. Daromadlaming ortishi ish haqining ham ortishini nazarda tutadi. Yuqorida bayon qilinganidek, ish haqining ortishi mehnat taklifining kamayishiga olib keladi.
Mehnatresurslaritaklifiningiqtisodiymazmuni-yollanmaxodim tomonidan
o‘zigategishlivaajralmasmehnatqobiliyatinimehnatbozoridaish beruvchigataklif qilishidir. Mehnat resurslariga taklif aniq bir shaxslar tomonidan shakllantiriladi va shuning uchun shaxsiy xususiyatga ega bo‘ladi. Shu boisdan mehnat resurslarining mehnat bozoridagi oddiy taklifi alohida shaxslar mehnat qobiliyatining taklifidir (3.5- rasm).
M ehnatresurslariningmehnatbozoridagi oddiy taklifi quyidagi xususiyatlarga ega:
-xodimlarningvaqti ikki qismga:daromadolishuchunishvaqtigava qolganbo‘shvaqtga bo‘linadi;
- xodim mehnat faoliyatini amalga oshirish natijasida ish haqi stavkasi va ishlagan vaqtiga muvofiq ish haqi oladi;
- xodimning daromadi ish haqidan va boshqa mehnat faoliyati bilan bog‘liq bo‘lmaganlar (ijtimoiy to‘lovlar, nafaqalar va boshqalar)dan olinadigan daromadlardan iborat;
- xodimlar daromadiga olishi mumkin ne’matlami iste’mol qiladi;
- bo‘sh ish vaqti ham ne’mat hisoblanadi, xodim bo‘sh vaqtini o‘z ehtiyojlari, qiziqishlari va imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda sarflaydi;
- xodim iste’mol qiladigan ne’matlarning o‘ziga imkon qadar ko‘p foyda keltirishiga intiladi.
Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, mehnat resurslarining oddiy taklifi modelini foydalilikning shaxsiy funksiyalarini imkon qadar ko‘paytirishga yo‘naltirilgan, deb aytish mumkin.
Xodimlartomonidantashkillashtirilganmehnatfaoliyatidaishtiroketish to‘g’risida ijobiyqaror qilishi mumkin bo‘lgan eng kam ish haqi zaxira ish haqi (vvr) hisoblanadi. Agar ish haqi zaxira ish haqidan kam bo‘lsa, xodim uchun eng ko‘p foydalilik keltiradigan engmaqbulish vaqti(H*) nolga teng bo‘ladi, ya’ni:

w
Z axiraishhaqimehnatbozoridamehnat resurslarini taklif qilishda ishtirok etmayotgan xodimlarga mehnat faoliyatiga kirishish uchun qancha pul taklif etilishi lozimligini ko‘rsatadi (3.6-rasm).
Rasmda aks ettirilgan mehnat faoliyatidan olinmagan daromadning (V) o‘zgarishizaxiraishhaqinio‘zgartiradiva xodimlaming mehnat faoliyatiga kirishish to‘g’risida qaror qabul qilishiga ta’sirko‘rsatadi.Mehnatfaoliyatidanolinmagandaromadningko‘payishi zaxira ish haqini oshiradi. Bo‘sh vaqt ne’mat sifatida ko‘rilishi uchun xodim umumiy daromadining ortishi dam olish qimmatini ko‘paytiradi va unga ishlamaslikkarag‘batberadi.RasmdagiAnuqtaxodimning bo‘sh vaqtdan voz kechib, daromad topish uchun mehnat faoliyatiga kirishishga undaydigan holatniifodalaydi.
Zaxiraish haqi ikki xil xususiyati bilan ajralib turadi. Agaruning miqdori kam bo‘lsa, xodimning mehnat bozoridan ish topishi yengil bo‘ladi, buning uchun kamroq vaqt talab qilinadi, chunki u kamroq ish haqiga ham ishlashga tayyor bo’ladi.
Aksincha, zaxira ish haqi yuqori bo‘lsa, xodim bo‘sh vaqtdan voz kechib, mehnat faoliyatiga kirishishi uchun yuqoriroq ish haqi toianadigan ish joyini mo‘ljallaydi. Tabiiyki bunday ishjoyini topish oson emas, shu bilan birga bu ko‘p vaqt ham talab qiladi.

3.3. Mehnat resurslari taklifini miqdor jihatdan