3-mavzu. Mehnat bozorida mehnat resurslariga bo‘lgan talab va taklif reja

3.2. Mehnat resurslarining taklifi:
oddiy va kengaytirilgan modellar


Mehnat resurslarining taklifi -bu mehnatga layoqatli aholining ish beruvchiga o‘zining mehnat faoliyatiga qobiliyatini hayotiy ne’matlarga almashtirish maqsadidagi taklifidir.
Mehnatbozoridagi taklifyollanma xodimlar mehnatbozorida muayyan davrva muayyanishhaqigataqdimetishimumkinbo‘lganmehnatxizmatidir. Amaldamehnat xizmatinishuvaqtdaish qidirayotganiqtisodiyfaol fuqarolartaklifetadilar,taklifga xuddi talabga bo‘lgani kabi turli tashqi: demografik, psixologik omillar, xodimlar mehnatiga haqto‘lash, aholi daromadlari darajasi, aholining mehnatgalayoqatliligi va iqtisodiy faolligi, ishsizlik darajasi, o‘z ishidan norozilar soni kabi omillarta’sir ko‘rsatadi. Quyida mehnatxizmati taklifining tarkibi keltirilgan (4.1-jadval).
Umuman, mehnat resurslarining jamlanma taklifiga tor va keng ma’noda yondashiladi.Torma’nodamehnatresurslariningtaklifi-ishbilanbandbo‘lmagan va mehnat qilishni xohlayotgan mehnatgalayoqatli yoshdagilaming sonidan iborat. Keng ma’noda esa mehnatga layoqatli yoshdagi hamma aholini, ya’nijamiyatning mehnat resurslarini qamrab oladi.
Mehnat bozoridamehnat resurslarining taklifigaquyidagilarta’sir ko‘rsatadi:

• 
  demografik vaziyat;
  
• 
  mehnatning xususiyati va mazmuni;
  
• 
  mehnat resurslari bo‘shatilishining intensivligi;
  
• 
  kadrlami tayyorlash va qayta tayyorlash tizimining samarali amal etishi;
  
• 
  mehnatga haq to‘lash tizimi;
  
• 
  kapital, tovarlar va xizmatlar bozorining konyunkturasi va boshqalar.
  

Mehnat bozorida mehnat resurslarining taklifi va unga talab o‘rtasidagi nisbat mehnatbozorining konyunkturasi hisoblanadi. Mehnatbozoridagi konyunkturaning uch turi farqlanadi:
1) muvozanatli konyunktura - mehnat resurslariga talab va taklifning mutanosibligi;
2) mehnat taqchilligi konyunkturasi - mehnat resurslariga talabning ularning taklifidan ortiqligi;
3) mehnatning ortiqchaligi konyunkturasi - mehnat resurslariga taklifning ularga talabidan ortiqligidir.
Har bir xodim mehnat bozorida uch narsani: ish vaqti, ish sifati va uning intensivligini taklif etadi. Ularning jamlanmasi mehnat bozorida mehnat resurslarining shaxsiy taklifini tashkil etadi.
Xodimlarning ish vaqti taklifi foydalilik nazariyasiga asoslanadi. Ushbunazariya Avstriya maktabining eng mashhurvakillaridan biri Byom Baverk Oygen tomonidan ishlab chiqilgan.
U foydalilik xaridor tovami iste’mol qilishdan oladigan qoniqish ekanligini va umumiy, o‘rtacha va eng ko‘p foydaliliknifarqlash kerakligini ko‘rsatgan.Bunda umumiy foydalilik - xarid qilingan qandaydir tovar yoki xizmatdan foydalanishdan olinganqoniqish,o‘rtachafoydalilik-umumiyqoniqishningiste’molqilingan tovarlarbirligiganisbati,engko‘pfoydalilikesaqo‘shimchaolingantovardan olingan qoniqishning umumiy foydalilik bilan jamlanmasidir.

Avstraliyalik iqtisodchi olim Byom Baverk amalga oshirgan tadqiqotlari natijasida qaysidir bir ne’matning biror bo‘lagini izchil ravishda iste’mol qilish jarayonida uning foydaliligi iste’molchi uchun kamayib borishini aniqlagan.

3.4-rasmda aks ettirilganidek, Q ne’matining uzluksiz ko‘paytirilishigaumumiy foydalilik -TU mos tushadi. Holbuki, ne’matlar soni ko‘paygani sari umumiy foydalilikortibboradi, lekin engko‘pfoydalilik-MUva harbirqo‘shimchane’mat birligi bu foydalilikni kamaytiradi.
Mehnat resurslari sifatining taklifi -insonning ta’lim va malaka darajasi, fiziologik,jismoniy,ijtimoiy-psixologikxususiyatlari,ishlabchiqarishsharoidariga moslasha olishi, kasbga yo‘naltirilganligi va mobilligi kabi shaxsiy xislatlarining jamlanmasidir. Mehnat resurslari sifatining barcha ko‘rsatkichlari yaxshilanishi ularning mehnat bozoridagi raqobatbardoshligini kuchaytiradi, mehnatunumdorligini oshirishva sifatini yaxshilashga xizmat qiladi, milliy mehnat bozorida mehnat resurslarininng taklifi ularga talabdan yuqori bo‘lganda tashqi mobillikka rag‘batlantiradi.