3-Mavzu: Leksikologiya. So‘z va uning atash ma‘nolari

3-Mavzu: Leksikologiya. So‘z va uning atash ma‘nolari

Reja:

1. 
   So‘zning o‘z va ko‘chma ma‘nolari
   
2. 
   Bir ma‘noli va ko‘p ma‘noli so‘zlar
   
3. 
   So‘zlarning shakl va ma‘no munosabatiga ko‘ra turlari
   

Tayanch so‟z va iboralar: leksema,monosemantik so‘zlar, polesemantik so‘zlar, omonim so‘zlar, sinonim so‘zlar, antonym va paronim so‘zlar.

Leksikologiya yunoncha lexikos — so`z, so`zga doir va logos — ta‘limot so`zlarining birikuvidan olingan bo`lib, leksika (so`z) haqidagi ta‘limot demakdir. Demak, so`z va uning ma‘nolarini o`rganuvchi tilshunoslik bo`limiga leksikologiya (ba‘zan leksika) deyiladi.

Ma‘lum ma‘no bilan bog`langan va morfologik shakllangan tovush yoki tovushlar birikmasi so`z sanaladi.
So`z ikki xil ma‘no bildiradi. Bu ikki xil ma‘noni opa so`zi misolida ko`rib chiqaylik.
Opa so`zi aka, uka, singil singari so`zlar bilan qarindoshlik ma‘nosi bilan bir guruhga birlashadi. Ayni paytda, bir guruhga mansub bo`lgan yuqoridagi so`zlar bir-biriga zidlanganda, ma‘lum ma‘nolari bilan o`zaro farqlanadi.
Xususan, opa so`zi o`gay opaga zidlanganda, qon-qorindoshlik (o`gay emaslik) ma‘nosini bildirishi bilan; opa so`ziga zidlanganda, men bilan bir bo`g`inga mansublik ma‘nosini bildirishi bilan; aka, uka so`zlariga zidlanganda, ayol jinsiga mansublik ma‘nosi bilan; singil so`ziga zidlanganda esa opaning mendan kattalik, singilning esa kichiklik ma‘nosiga egaligi bilan farq qiladi.

Opa so`zining boshqa qarindoshlik bildiruvchi so`zlar bilan birlashtirib turadigan va ayni paytda, ularni bir-biridan farqlaydigan ma‘nolarining jami uning atash ma‘nosi yoki leksik ma‘nosi deyiladi.