3-mavzu. Har XIL transport turlarining xalqaro tashuvlardagi o‘ziga xos xususiyatlari reja

Suv transportida tashish turlari tasnifi
Suv transporti orqali yuklarni tashish juda talabgor xizmat turidir, chunki suv transporti azaldan ishonchli va barqaror tashuvchi sifatida o‘zini namoyon kildi. Barcha suv transportidan uchta katta toifadagi kemalar ajratiladi: daryo, dengiz, aralash tip (bir vaktning o‘zida daryo va dengiz).
Daryo kemalari ichki suv yo‘llarida - ko‘llar, daryolar va boshqa suv havzalarida ishlaydi.
• Dengiz kemalariga dengiz hududlarida suzib yurishga qodir bo‘lgan barcha kemalar kiradi.
• Aralash kemalar suv yo‘llariga nisbatan universaldir.
SHuningdek, suv transporti guruhlarining batafsil tasnifi mavjud, masalan, dengiz kemalari turlarini ko‘rib chiqamiz:
1. Balker. To‘kiladigan yuklarni tashish uchun mo‘ljallangan kema.
2. Tanker. Tanker suyuq yuklarni tashiydigan kema.
3. Rolker (ingl. Roll-sirpanish). Bortga o‘tirilishi mumkin bo‘lgan yuklarni tashiydigan dengiz kemalari (avtomobillar va boshka g‘ildirakli transport vositalari).
4. Quruq yuk kemasi. Bu eng keng tarqalgan kemadir, u eng keng turdagi yuklarni, shu jumladan konteynerlar, katta hajmdagi uskunalar va boshqalarni tashish uchun mo‘ljallangan.
5. Konteyner kemasi. Nomidan ko‘rinib turibdiki, bunday kemalar konteynerlarni tryum va pastki palubada tashish uchun maxsus jihozlangan, ammo boshqa yuklarni konteyner kemalarida ham tashish mumkin.
Dengiz orqali yuklarni tashish tashishlarning muntazamligiga qarab bo‘linishi mumkin.
1. Tramp kemalari (tramplarni tashish). Ushbu kemalar muntazam bo‘lmagan, jadval bo‘lmaganda tasodifiy tashishlarni amalga oshirish uchun kerak bo‘ladi. Tramp transportida odatda past qiymatli donali yuklar tashiladi. Tramp kemalari bilan tashishda yuk tashuvchi va tashuvchi (charter) o‘rtasida charter deb nomlangan yuk tashish shartnomasi tuziladi.
2. Liniya kemalari (liniyali tashish). Liniya orkali yuk tashish belgilangan jadval va belgilangan yo‘nalish bo‘yicha amalga oshiriladi. Liniyali tashish har qanday barqaror savdo munosabatlarining asosidir. Linyali tashishni amalga oshirishda yuk jo‘natuvchi va yuk tashuvchi o‘rtasida konosament deb nomlangan shartnoma tuziladi.
YUklarni dengiz orqali tashish quyidagi afzalliklarga ega:
• tashishning arzonligi. Darhaqiqat, dengiz yuk kemalarining katta sig‘imi va ularning tezligi pastligi sababli, tashish narxi boshqa transport turlariga nisbatan ancha past.
• tashish hajmlarining kattaligi. Sig‘imi jihatidan (dengiz transportining siljishi) dengiz kemalari boshqa transport vositalariga nisbatan ancha yuqori.
• o‘tkazish qobiliyati bo‘yicha cheklovlar deyarli yo‘qligi.
Dengiz orqali yuk tashishlarning kamchiliklari:
• avvalo, bu, albatta, juda past harakat tezligi. Bunga kemalarning katta siljishi va natijada kemaning yuk bilan katta massasi ta’sir kiladi.
• quruq yuk kemalari kabi ulkan kemalardan yuklarni tushirish va yuklash maxsus jihozlangan portlarni talab filadi va ularning qurilishi arzon emas.