3-мавзу. Atmosfera havosini muhofaza qilish reja: Atmosfera havosi: ahamiyati, tuzilishi, tarkibi va uni ifloslovchi manbalar

Cho’llashishning asosiy omillari va sabablari

Hozirgi vaqtda respublikaning 2165,6 ming ga dan ziyod (49,6 %) sug‘oriladigan yerlari turli darajada sho‘rlangan bo‘lib, shundan 1347,6 ming ga (31,3 %) kam sho‘rlangan; 646,7 ming ga (15,0 %) o‘rtacha sho‘rlangan va 141,3 ming ga (3,3 %) kuchli sho‘rlangan yerlardir.

Respublikaning 643,2 ming ga sug‘oriladigan yerlari sug‘orish eroziyasiga duchor bo‘lgan. Qashqadaryo (159,7 ming ga), Toshkent (138,6 ming ga), Samarqand (121,9 ming ga) viloyatlarining sug‘oriladigan yerlari sug‘orish eroziyasiga ko‘proq uchragan. Shu viloyatlar bilan yana Surxondaryo va Farg‘ona vodiysi viloyatlaridagi lalmi yerlarning jami 746,4 ming ga suv eroziyasiga uchragan.
3. Yerlarning mahsuldorligini oshirish va tuproq muhofazasi
Sug‘oriladigan yerlar O‘zbekistonning “oltin fondi” hisoblanadi. Shu bois yer resurslaridan oqilona foydalanish qolgan boshqa resurslar ham davlat siyosati darajasiga ko‘tarildi, foydalanishning maqsad va mohiyati ham tubdan o‘zgardi. Shu maqsadda: O‘zbekiston Respublikasi Yer kodeksi, “Davlat yer kadastri to‘g‘risida”gi qonunlar hamda Vazirlar Mahkamasining “Yer monitoringi to‘g‘risidagi Nizomni tasdiqlash to‘g‘risida”gi qarori kabi qonun va qonun osti hujjatlar qabul qilindi. Ayniqsa, bu borada O‘zbekiston Respublikasi Sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash va suv resurslaridan oqilona foydalanish bo‘yicha 2013-2017 yillarga mo‘ljallangan majmuali chora-tadbirlar davlat dasturi qabul qilindi. Unga ko‘ra yana qator tadbirlar amalga oshirilishi mo‘ljallangan. Yerlarning mahsuldorligini oshirish va tuproqlarni muhofaza qilishga erishish uchun quyidagi tadbirlarni amalga oshirilishi maqsadga muvofiq:

• 
  sug‘oriladigan yerlarda yer osti suv sathi yilda 2 marta (aprel, oktabr) o‘lchanadi, qo‘shimcha tarzda iyul oyida ham o‘lchov zarur, chunki sug‘orish natijasida suv sathi eng yuqori bo‘lgan davr, aynan shu oy – iyuldir;
  
• 
  sug‘oriladigan yerlarda qayta sho‘rlanish va botqoqlanishni oldini olish, ya‘ni kollektor-zovur tizimini yetarli miqdorda qurish, vaqtida tozalash va rekonstruksiya qilish;
  
• 
  ekinlarni sug‘orish me‘yorlariga rioya qilish hamda sug‘orishning eng yangi zamonaviy texnologiyalarini keng qo‘llash;
  
• 
  sug‘orish, suv va shamol eroziyasini oldini olish, ya‘ni sug‘oriladigan maydonlar, ayniqsa, vohalarning cho‘lga tutash mintaqalarida, sug‘orish kanallari, katta yo‘llar chekkalarida himoya daraxtzorlar – ihotazorlar maydonini kengaytirish;
  
• 
  joylarning tabiiy sharoitidan kelib chiqib qishloq xo‘jalik ekin turlarini joylashtirish, almashlab ekish (beda, dukkaklilar va b.) qoidalarga qat’iy rioya qilish;
  
• 
  kuzgi shudgor, sho‘r yuvish kabi ishlarni o‘z vaqtida amalga oshirish, agrotexnika qoidalariga rioya etish, organik o‘g‘itlardan ko‘proq foydalanish;
  
• 
  dehqonchilikda qadimiy – ajdodlarimizdan qolgan, ishonchli udumlardan foydalanish;
  
• 
  yaylovlarda mol boqishni tartibga solish;
  
• 
  dehqonchilik madaniyatini ko‘tarish, unda muqobil horijiy tajribalardan keng foydalanish, ilmga tayanish;
  
• 
  tuproq qoplami buzilgan yerlarda sifatli rekultivatsi o‘tkazish;
  
• 
  tuproqlarni ifloslanishdan, ulardagi foydali flora va faunani yo‘qolishdan muhofaza qilish;
  
• 
  qishloq xo‘jalikda foydalaniladigan yerlarni asossiz boshqa maqsadlarga foydalanishga olishni cheklash;
  
• 
  sug‘oriladigan, lalmi yerlar va yaylovlarda cho‘llashish jarayoni ustidan uzluksiz monitoringi olib borish va h.k.
  

Nazorat uchun savollar:

1. 
   Tuproq mahsuldorligi nima?
   
2. 
   Dunyo Yer fondi tuzilmasini tushuntirib bering.
   
3. 
   O‘zbekistonning yer resurslari va ulardan foydalanishning hozirgi holatini aytib bering.
   
4. 
   Tuproq degradatsiyasining asosiy sabablarini aytib bering.
   
5. 
   Cho‘llashish deganda nimani tushunasiz?
   
6. 
   O‘zbekistonda yer resurslari degradatsiyasining sabablari nimalar?
   

1Рафиқов А.А. Геоэкологик муаммолар. -Т.: Ўқитувчи, 1997.

2.