3-ma`ruza mavzu: aylanma harakaт kinematikasi

dA=-dE_p.
Ikkinchi tomondan, moddiy nuqtaning bu yo`lda bajargan ishi uning kinetik energiyasining ortishiga teng,y`ani dA=dE_k.
Bu ikki ifodani taqqoslash tufayli dE_k=-dE_p yoki
dE_k+dE_p=0, d(E_k+E_n)=0, E_k+E_p=const
Bunda, E_k+E_n=E_t - tizimning to`la mexanik energiyasi.
N atijada E_t = E_k+E_n=const,

Demak, berk tizimda faqat konservativ kuchlar mavjud bo`lsa, tizimning to`la mexanik energiyasi o`zgarmas qiymatga ega bo`lib qoladi. Bu mexanik energiyaning saqlanish qonunidir.

Agar berk tizim konservativ kuchlardan tashqari nokonservativ kuchlar (misol uchun ishqalanish kuchlari) ham mavjud bo`lsa, tizimning to`la mexanik energiyasi vaqt o`tishi bilan kamayib boradi.
Nokonservativ kuchlarning bajargan ishi tufayli tizim mexanik energiyasining kamayishi energiyaning dissipatsiyasi (isrof bo`lishi) deyiladi.
3.Qattiq jismning urilishi.
Jismning boshqa bir jism bilan to`qnashishi natijasida harakat holatini to`satdan o`zgarishi urilish deyiladi.
Urilish jarayonini 2 fazaga bo`lib qarash mumkin:
Urilgan jismlar deformatsiyalanib bir- biriga yaqinlasha borguncha.
Deformatsiyalangan jismlar bir-biridan ajralib ilgarigi holatiga qaytib kelguncha davom etadi.
Agar jismning urilishidan oldingi tezligi _n, urilishidan keyingi tezligi _1n bo`lsa, =_1n/_n kattalik tiklanish koeffitsiyenti deb ataladi.

Absolyut noelastik urilish.
Absolyut noelastik jismlar urilishi uchun tiklanish koeffitsiyenti nolga teng, ya’ni =0.
Loy ,plastilin, qo`rg`oshin kabi moddalardan iborat jismlarning urilishi absolyut noelastik urilishga yaqin bo`ladi.
absolyut noelastik urilishning harakterli xususiyatlari quyidagilar:
a) Urilishda vujudga kelgan jismlar deformasiyasi saqlanadi;
b) deformasiy potensial energiyasi vujudga kelmaydi;
v) jismlar kinetik energiyalarining bir qismi jismning deformasiyalanishiga sarf bo`ladi.
Deformasiya saqlanganligi tufayli energiyaning mazkur qismi kinetik energiya tarzida tiklanmaydi balki jismlar ichki energiyasiga aylanadi.Odatda, energiyaning bu qismini deformasiya ishi deb ataladi;
g) Urilishdan so`ng – jismlar umumiy tezlik bilan harakatlanadi yoki nisbiy tinch holatda bo`ladi.
Massalari m₁ va m₂ urilishga qadar tezliklari ₁ va ₂ urilishdan keyingi tezliklari esa ¹₁ va ¹₂ bo`lgan sharlar to`g`ri markaziy to`qnashganda impulsni saqlanish qonuniga asosan:
m₁₁+m₂₂ =m₁¹₂ +m₂¹₂

A gar ¹₁=¹₂=u bo`lsa

e lastik bo`lmagan jismlar urilishigacha kinetik energiya

ga teng bo`lib qoladi.

D emak, kinetik energiyaning sarflangan qismi yoki deformatsiya ishi

Amalda urilish ikki hil maqsad uchun qo`laniladi:

a) Jism shaklini o`zgartirish (deformatsiyalash) maqsadida masalan, shtampovka qilish, jismni har xil shakl berish va xokazo.
b) Urilishdan so`ng jismlarni siljishi va shu orqali qarshiliklarini yengish maqsadida, masalan, qoziqni qoqib yerga kiritish, mix qo`qish va xokazo.